Артериалды гипертония қазіргі таңда медицинаның ең өзекті мәселелерінің бірі болып табылады,ол жүректің ишемиялық ауруы, ми инсульты, жүрек жетіспеушілігі секілді атеросклероз сипатындағы жүрек- тамыр ауруларының негізгі факторы болып табылады[1]. Артериалды гипертензия - жүрек қан-тамыры науқастарының ең көлемді түрде тараған түрі, ол өндірісті өркениетті мемлекеттердегі түрғылықты ересектер арасында 25-30%-ын қүрайды. Артериалды гипертензия дүние жүзі бойынша кең таралуы және асқынуы,жоғары қауіптілігіне байланысты,қазіргі жағдайда денсаулық сактау департаментінің ең күрделі өзекті мәселесі болып отыр [2].
XX ғасырдың екінші жартысындағы фармакологияның қарқынды дамуы және дәрі-дәрмектің үлкен көлемде кеңеюі оларды дәлелдеуші медицина қағидаларымен сәйкестікте бағалаудың өзектілігін шарттандырды. Артериалды гипертонияның терапиясына арналған, үлкен көлемді зерттеулер емдеудің қысқа уақыттық міндеттеріне - артериалды қысымның төмендеу деңгейі, бастан кешіру, терапияның аралық шекті нүктелеріне деген олардың ықпалы, арнайы мүшелік ақаулардың регрессі (сол жақ қарынша миокардтың гипертрофиясы, магистралды қан тамырларының васкулопатиясы), метаболизм көрсеткіштерінің динамикасы және артериалды қысымның тәуліктік профилі - дәрілік препараттардың эсер ету мэселесін шешуге мүмкіндік береді.
Артериалды гипертония емінің негізгі мақсаты-жүрек қан тамыр жүйесі ауруларының жоғарғы қауіптілік тобын максимальді көрсеткішке дейін төмендету. Артериалды гипертония, жүрек ишемиясының, түрлі бағытта орналасқан атеросклероз, инсульт ауруларының негізгі қауіп тобы болып табылады. Нақты мақсатқа жету үшін, антигипертензивті дэрілік заттарды рационалды түрде тағайындау қажет. Артериалды гипертония емін д=рыс тағайындау, антигипертензивті дэрілік заттардың тиімділігін, қауіпсіздігін, түрақтылығын жэне айқындылығын қадағалау, дэрігерлердің тэжірибесінде клиникалық қателіктерді төмендетеді. Артериалды гипертония емінде рационалды түрде дэрілік заттарды тағайындау, жүрек қан тамыр ауруларының екіншілік алдын алу шарасы болып табылады жэне өлім нэтижесін төмендетеді.
Қазіргі заманғы т=жырымдама бойынша, артериалды гипертония емінде қолданылатын дэрілік заттарды, эрбір науқастың өмір сапасын төмендетпей, ыңғайлы түрде таңдау дэрігерлер алдындағы үлкен мэселе болып табылады. Емдік шаралар жүйесі, дэрі-дэрмектік жэне дэрмектік емес эдістерді қүрайды. Артериалдық гипертония емінде дэрі-дэрмектік емнің мақсаттары:[3,4,5,6,7]: түракты, үзақ мерзімді ем; ем бастамасында бір препараттан төменгі дозадан тағайындау ; ем нэтижесіз жэне көтере алмау жағдайда, басқа топтағы дэрілік препаратқа ауыстыру қажет; үзақ эсері бар препаратты 24 сағат ішінде бірнеше рет қабылдау, сонымен қатар науқастарды ем түрақтылығының дамуын болдырмау; таңдамалы дэрілерді үйлесімді түрде қолдану, гипотензивті эсердің максимальді көрсеткіші жэне жағымсыз эсердің азаюы байқалады.
Артериалды гипертония фармакотерапиясында,гипотензивті терапия мақсатында лайықталып таңдалады: гипотензивті дэрілік заттарды ең аз мөлшерде тағайындау қажет, нақты жоғарылатуға болады; үйлесімді терапия, дэрілік заттардың аз жэне орта мөлшерімен жүргізілуі қажет. Алғаш тағайындалған дэрілік заттардың тиімділігі темен болған жағдайда, алғашқы препараттың мөлшерін көтермей, 2-ші препаратты темен дозада беру қажет; алғашқы ем нэтижесінде, науқастың көтере алмауы жэне эффективтілігі болмаған жағдайда, басқа топтағы дэрілік заттармен ауыстыру қажет; негізінен үзақ эсерлі дэрілік заттарды бір ретті қолданғанда, эсері 24 сағатқа жетті, ол жүмсақ жэне үзақ гипотензивті эсер; гипотензивті дэрілік препаратты ФР эсер етуші дэрілік препараттармен байланыстыру (дезагреганттармен гиполипидемиялық жэне гипогликемиялық заттармен байланыстыру).
Артериалды гипертония емінде, түрлі топтағы дэрілік заттарды қолдану мақсаты: ем эсерін жоғарылату (нэтижесінде препарат эсерін потенциялау); жағымсыз эсердін дамуын төмендету; түрлі бағыттағы артериалды гипертония потегенезіне эсер ету; нысана мүшелерінің зақымдау қаупін төмендету. Барлық мемлекетте денсаулық сақтау үйымының негізгі мақсаты - сапалы медициналық көмек көрсету. Барлық саладағы дэрілік заттармен қамтамасыз ету мэселесінен жеңіл шығу үшін, рациональді дэрілік заттармен қамтамасыз ету жүйесі үйымының нақты шешімі болып табылады. Барлығына белгілі оны сатып алушы мемлекет болып есептеледі, базардағы дэрі-дэрмек оның бір бөлігін ғана қүрайды. ТМД елдерімен салыстырғанда, Қазақстан кепілдендірілген тегін дәрі-дәрмекті сатып алуда бірінші орынды иемденеді. Білгір дәрігер фармакотерапияда рационалды дәрі-дәрмектерді қолданудың ережелерін меңгере отырып, диагностикалық хаттамалармен қақтығыса отырып, науқасты емдеу тәжірибесінде әрбір клиникалық тәжірибе жағдайында тереңінен ойланып асқынуы мен жағымсыз әсеріне ескере отырып емдейді.
Қазіргі уақытта ангиотензин айналдырушы фермент ингибиторларының препараттарын артериалды гипертонияны емдеуде ең эффективтілер қатарына жатқызады. Түрлі фармакологиялық топтарға жататын, артериалды гипертонияның даму мен өсуінің түрлі механизмдеріне эсер ететін көп антигипертензитивті препараттар бар. Бірнеше онжылдықтар ішінде ренин-ангиотензин-алдесторондық жүйе артериалды гипертонияның патогенезінің негізгі қатысушысы ретінде зерттеушілер мен дэрігерлердің назарын аудартып келеді. Артериалдық қысымды эффективті қадағалайтын, сонымен қатар,жүрек-тамырлы жүйенің қайта моделденуіне оң эсер ететін, ангиотензин айналдырушы фермент ингибиторлары артериалды гипертонияны емдеуде өздерін жаксы үсынды.
Алайда ангиотензин-2 рецепторлардың блокаторларының пайда болуы ренин-ангиотензин-алдесторон жуйесі эксперименталды жэне клиникалық зерттеулердің бір кемелі болып табылады. Осы препараттар қазіргі таңда дэрі-дэрмекке қойылатын негізгі талаптарға, жоғары эффективтілікке, жақсы бастан кешірілуге, жағымсыз эсерлердің аз санына, қабылдаудың қолайлылығы мен дозалануына (зерттеулер ELITE 1-2, LIFE, RAAS, VALUE) ие бола отырып, жауап береді. Олар монотерапия ретінде жэне басқа ангиотензетивті препараттармен бірге қолданылуы мүмкін. Қазіргі таңдағы пікірлер бойынша, миокардтың қайта моделденуі процесінің, ренин-ангиотензин-алдестерон жүйесінің шектен тыс активациясын жаба алу жэне калликреин- кининдік жүйеге эсер ету қабілеттілігі арқасында, баяулауы жэне оның алдын алу ангиотензин айналдырушы фермент ингибиторларының жақсы эрекетінің негізі болып табылады.
Мақсаты: эналаприлдің гипотензивті эффективтілігін артериалды қысымды тэуліктік мониторлау арқылы бағалау.
Зерттеу эдістері мен нэтижелері: негізгі топты жеңіл жэне орта дэрежедегі эссенциалды артериалды гипертониясы бар 12 ер жэне 8 эйел науқастар қүрады. Науқастардың орта жасы 49,1 ± 1,48 жас. Артериалды қысымды тэуліктік мониторлау бір апта плацебаны қабылдағаннан жэне 12 апта эналаприлді қабылдағаннан кейін «АВРМ.04» (Weditech. Венгрия) регистратордың көмегімен жүргізілді. Эналаприлдің тэуліктік мөлшері (Эднит, «Гедеон Рихтер», Венгрия). 5мг 20мг-ға дейін қүрады. Гипотензивті эсер толық деп артериалды қысымның орта тэуліктік деңгейі 135/85мм.с.б кем болғанда, жартылай деп орта тэуліктік диастолылық артериалды қысым 10мм.с.б. артық төмендегенде бағаланды. Емдеу барысында гипотензивті эсер 13 науқаста (65 %) толық жэне 5 науқаста (25 %) жартылай анықталды. Орта тэуліктік, күндізгі жэне түнгі систолалық қан қысымы топта түсу деңгейі 13,7±5,40;14,7±5,34; 11,8±7,80мм.с.б (р<0,001) сэйкес қүрады. Осы көрсеткіштер диастололық қан қысымын өлшегенде 10,5±6,33; 13,2±7,19 мм.с.б. (Р<0,001); 6,15±5,59 мм. с.б. (Р<0,01) сэйкес болды. Сонымен, эналаприлмен үшайлық емдеу жеңіл жэне орта дэрежедегі артериалды гипертониясы бар 90% науқастарда артериалды қысым түрақты төмендеуін берді жэне эффективті эсер көрсетті.
ӘДЕБИЕТТЕР
- Карабаева Р.Ж., Абдалиева Д.С., Акынжанова С.А Артериальная гипертония в профессиональных и стажированных группах шахтеров-угольщиков //Актуальные вопросы проф. патологии: материалы республиканской научной-практической конференции.-Караганда,2005.
- Маколкин В. Лечение гипертонической болезни // Врач .-2005.- №2.- С.12-15.
- Laing R. Hogrerzeil H.V. Ross - degnan D. Ten recommendations to improve the Us of Medicines in Deleloping Countries // Health Policy and Planning. - 2001. - №16.- P.13-20.
- OXCHECK Study // BMJ, 1995, V.310, P.1099-1104.
- Whelton P.K. Effects of oral potassium on blood pressure: meta-analysis of randomized controlled clinical trials // JAMA, 1997, V. 277, P.1624-1632.
- Tang J.L Systematic review of dietary intervention trials to lower blood total cholesterol in freeliving subjects // BMJ, 1998, V.316, P.1213-1220.
- Досмагамбетова Р.С. Избранные вопросы клинической кардиологии (курс лекций). - Караганда, 2000. - 102с.