АННОТАЦИЯ
Оңтүстік Қазақстан облысы мен Шымкент қаласы аумағында психоактивті заттарды қабылдайтын адамдардың жастық-жыныстық топтар бойынша жеке әкімшілік аумақтарда таралуы әртүрлі болып қалыптасқан. Олар жасөспірімдер мен жастардың денсаулығына және әлеуметтік- эканомикалық белсенділігіне кері әсер етеді.
Кілт сөздер: тұрғындар, денсаулық, скрининг, алдын алу.
Жұмыстың өзектілігі. Нашақорлық мәселесінің ерекшелік себептерін анықтау үшін міндетті түрде зерттеу жұмысын жүзеге асыру қажет. Осы жағдайдың себебі наркологиялық көмекті ұйымдастыру ерекшеліктерінде жатуы мүмкін немесе санитарлық ағарту жұмысының белсенділігіне қарай қалыптасуы да ықтимал. Бұл жерде наркологиялық аурушаңдық құрамының қалыптасу ерекшеліктері, оның құрамы, наркотиктердің жеткізілу трафигі және жергілікті аумақтағы экономикалық ақуал да өзіндік әсерін тигізбей қоймайды.
Егер есірткілік заттарды қабылдауға нашақордың қажеттілігі аса жоғары болса, кезекті дозаға ақша табу үшін нашақор кез келген ауыр қылмысқа барады. Бұл жағдайда отбасы мен дәрігерлердің бірлесе атқаратын іс-шараларының тиімділігін бағалаудың маңызы өте үлкен.
Зерттеу материалдары мен әдістері. Оның қоғаммен байланысы мүлдем жоғалады, сондықтан да қылмыс істеуге әрқашан бейім тұрады. Нашақорлықтың салдарын бағалау үшін күрделі есірткілер (героин, крэк, кокаин) мен жеңіл есірткілерді (гашиш, марихуана) айырмашылығын есепке алу қажет. Күрделі есірткілер өлімге әкелетін аса қауіпті себептің бірі. Ал жеңіл есірткілердің зиянын тұтынуға рұқсат етілген алкогольдік және темекі өнімдерінің салдарымен салыстыруға болады. Материалдарды өңдеу медициналық-статистикалық әдістермен жүзеге асырылды.
Зерттеудің нәтижесі және оны сараптау. Алкаголь жас организмге зиянды әсер етеді, жүйке жүйесін қоздырады, нәтижесінде масаңсу (эйфория) жағдайы туындайды. Жасөспірімнің ми ұлпасы ересектерге қарағанда суға бай, ал ақуызға аздау болады. суда алкоголь тез еріп, организммен сіңіріліп, уландырғыш әсер етеді. Сонымен бірге ол шартты және шартсыз рефлекстердің болмасын бұзады, аурудың назарын және қашықтықты бағалау қабылетін төмендетеді. Алкогольді мөлшерден тыс қабылдау өңеш, асқазан және ішек жолдарына зиянды әсерін тигізеді - олар арқылы алкоголь мүшелер мен ұлпаларға еніп, зардабын тарттырады. Ол бауыр, ми және жүйке жүйесін зақымдайды. тері майда әжімдермен қапталып, жылдам эластикалық қасиетінен айрылады, бұлшық еттер босаңсып, серпімділігі төмендейді, етеккірдің желісі бұзылады.
Темекінің құрамына кіретін көптеген химялық заттар - уытты келеді. сондықтан бірінші кезекте темекі шегу барысында тамақта, өкпеде ауырсыну және жағымсыз әсерлер пайда болады, кеибір адамдардың жағдайы нашарлап, жүрек айнуы мен құсу басталады. Темекі шегу салдарынан бет терісінің ауру-сырқаулары ұлғаяды. Темекі шегу қан тамырларының тарылуына әкеліп соқтырады. соның салдарынан, өттегі және қоректік заттар эпидермиялық қабатқа толық түспеиді. Сондықтан темекі шегетін адамдардың терісі бозғылт және ауру-сырқаулы түр әлпетте болып келеді. Темекі, өкпе мен ауа жолдарына зақым тигізеді, тыныс алуын тарылтады. Адам шашы мен киімінің жағымсыз иістенуі. темекі, қол терісіне ғана емес, сонімен бірге киімге, шашқа, жиһазға жылдам сіңеді. нәтижесінде осы иістен құтылу қиынға соғады.Темекі шегу физикалық белсенділікті төмендетіп, жүрек ырғағын жылдамдатып, өкпе сыиымдылығын азайтады, қан қозғалысын баяулатып, тыныс алуды тарылтады.
Жүргізілген зерттеулер көрсеткіштері бойынша темекі шегу организм иммунитетін (қарсылық қуат) төмендетеді. Нәтижесінде темекі шегетін адамдар түмаумен, бронхитпен, өкпе қабынуымен, қатерлы ісіктермен жиі ауырады. «Бір орам» немесе « бір рет наркотикпен ине шаншуды» сынап көруді ұсынған кезде, көп адамдар онда тұрған ешнәрсе жоқ деп ойлайды. Алайда, қарапайым «есірткілік шөпті» қолданғанда, ол бір немесе бірнеше жылдардан соң лаззат беруінің төмендетуіне әкеліп соқтырады да, одан да күштісін сынап көруге итермелеиді.әлбетте сол сәтте аса күшті әсер ететін затты - кокайн, геройн және морфии ұсынатын жақсы жан кездесе қалады.
Нашақорлық - есірткілерді көп мөлшерде пайдаланудан туындайтын ауру. Ол есірткілік заттарды қабылдауды үнемі қажет етушілігімен сипатталады. Өйткені науқас адам үйренушілік тудыратын препаратты қабылдауына психикалық және физикалық жағдайы тәуелді болады.
Нашақорлық организмнің өмір сұру қабылеттілігінің қатаң бұзылысына және әлеуметтік азғындауына әкеледі. созылмалы ағымды бұл ауру біртіндеп дамиды. оның себебі, есірткілік заттар физикалық және психикалық жағдайын ыңғайлылық пен амандық сезімдерімен толықтыратын мастануды шақыру қабылеті болып табылады. есірткі - адамның ішкі мүшелерін ғана емес, сонымен бірге оның миы мен психикасын баяу бұзатын улы зат. мысалы, бензин немесе «момент» клеиі 3-4 ай ішінде, ал «қауыпсіз қарасора» - 3-4 жыл ішінде ақыл-есі толық емес адамдарға айналдырады. морфинды қолданатын адам 2-3 айдан кеиін өзіне-өзі қарауды қойып толығыменен адам қалпын жоғалтады. Кокайнды қолданатын адамдар 3-4 жылдан аз өмір сүреді. Бір күндері олар жүректің жарылуынан қаза болуы мүмкін немесе олардың мұрын қалқаны жұқарып, жарылып шытынайтын пергаментті парақшаға ұқсайды да, өлімге әкелетін қансыраудан қаза болады.
Дәрілік заттарды қолданған кезде адам кеңістікте беиімделу қабылетін жоғалтады, онда ұшу сезімі пайда болады. нәтижесінде ол өзінің мүмкіндігіне сеніп, жоғары қабаттан секіреді.
Токсикомания - бұл клей, әктар және басқа да тұрмыстық химиялық препараттар секілді денсаулыққа улы, зиян, уытты заттар мен кеибір медикаменттерді мөлшерден тыс пайдаланудан туындайтын патологиялық жағдай. Оларды пайдаланған кезде бастапқыда әлсіз масаңсу (Эифория) туындайды, содан соң есінің шатасуы, беиімделудің жоғалуы, құсу пайда болады. кеибір заттар сандырақ, алдамшы қабылдау, иллюзия (иллюзия, елес, рахат сезім) , өзнің мүмкіндіктерінің шексіздік сезімін, ойлау қабылетінің бұзылуын, өзін-өзі бақылаудың жоғалуын шақыруы мүмкін.
Дозаларының жоғарылауы тырыспалар мен өлімге әкеліп соқтырады. Есірткіш заттарын қабылдауды доғару, көбінесе депрессия төмен көңіл-күй мен ашуланшақтықты шақырады. Уақыт өте келе оларда жұмыс істеу қабылеті төмендеп, есте сақтауы бәсеңдеиді, содан соң себепсіз қорқыныштар, күдіктілік, ұйқының бұзылуы туындайды. Нашақорлардың тері жабындылары өзгеріске ұшырайды: сұр, боз, ажымды бола бастайды, тістері бұзылады, асқазан-ішек жолдары, жүрек қан-тамыр жүйесі, бауыр өзгерістерге ұшырайды, бала туу қызметі бұзылады, ұрпақтары зардап шегеді. Наркологялық мекемелерде емделіп жатқан есірткіге тәуелділердің біршамасы ғана бұл аурудан айығады. Дәрігерлердің көмегі өте қажет. бірақ олар тек қана қиналуды
Психоактивтік заттар адам ағзасына орасан үлкен зиян тигізіп, өзінің тек медициналық өзектілігімен қатар, әлеуметтік, тұрмыстық және экономикалық зияндылығымен қоғамға кері әсерін тигізеді. Сондықтагн бұл ауруларға қатаң мониторинг орнату және оны үнемі динамикалық тұрғыда бағалап отыру бүгінгі күннің ең маңызды міндетінің бірі болып табылады.
Соңғы зертту нәтижелеріне сүйенсек облыстың аумағында психоактивті заттарды қабылдайтын адамдардың алғашқы аурушаңдық көрсеткіші аса төмендемей отыр. Егер оның деңгейі 2011 жылы 171,9%ооо болса, 2014 жылы - 175,4%ооо. Психоактивті заттар туралы
айтылғанда бірінші кезекте алкогольдік ішімдіктер аталатындығы белгілі. Ресми статистикалық деректерге қарағанда Оңтүстік Қазақстан облысы тұрғындарының арасында алкогольдік ішімдікті қабылдаушылардың саны айтарлықтай жоғары. 2013-2014 жылдарда алынған мәліметтерге қарағанда оның таралу жиілігі ОҚО 100000 тұрғынға балап есептегенде 925,4 оқиғаны құрады. Алайда, 2005-2014 жылдар арасында алғаш рет алькогольге тәуелді болған адамдардың саны 74,8%оо-ден 6 1,9 %оо -ге дейін төмендегендігі анықталды. Ал алкогольдік ішімдікке тәуелділік оқиғаларының жиілігі 100 000 адамға балап есептегенде 75,2%оо ден (2006 жыл) 49,7%оо - дейін (2014 жыл) төмендеуі байқалса, 2011 жылдан 2014 жылға дейін оның қайта жоғарлауы (49,7%оо - ден 61,9%оо -ге дейін) байқалады. Алкоголизмге байланысты алғашқы аурушаңдықтың құрамында алкоголге жеңіл дәрежеде тәуелділіктің үлесі 8,9% болса, орта дәрежеде тәуелділік 89,7%-ға жетеді. Ал бұл ауруға ауыр дәрежеде тәуелді болғандардың үлес салмағы 1,5% түзеп отыр.
ҚОРЫТЫНДЫ.
Наркомания мен таксикомания ауруларына қарсы жүргізілетін алдын алу шаралары ведомоства аралық шарт бойынша ұйымдастырылуы тиіс және оған қатысатын әрбір маман белсенді жұмыс атқаруы қажет.
Дәрігер-наркологтар, психотерапевтер, педагогтар, психологтар, әлеуметтік қызметкерлер және құқық қорғау органдарының мамандары осы шараларға міндетті түрде таралуы тиіс.
Денсаулық сақтаудың облыстық басқармасы наркологиялық диспансерлердің жанынан наркомания мен токсикоманияға шалдыққан адамдар денсаулығын қалпына келтіру орталықтарын ұйымдастыруы керек. Бұл орталықта тәулік бойы тынымсыз «Сенім телефоны» жұмыс атқаруы және наркомания мен токсикомания мәселесі бойынша балалар мен жасөспірімдерге толыққанды кеңес беруі қажет.
ӘДЕБИЕТТЕР
1. Власова Ю.В., Щербаков А.С. Поведенческие расстройства больных опийной наркоманией в период обострения патологического влечения к наркотику//Личность в современных условиях: материалы межрегиональной заочной науч.-практ. конф. - Рязань, 2004. - Вып. 7.С. 14-16.