Кіріспе. Қоршаған ортаның ластануы, көптеген химиялық қоспалар, шу мен діріл, қар- таюға әсер ететін факторлар бүгінде өткір мәселе болып отыр. Қоршаған ортаның ластануын кешенді зерттеу қазіргі және келешек үрпақтың қауіпсіздігін қамтамасыз ету шараларын қабылдау үшін қажетті, маңызды ақпараттарды алуға бағытталған. Химиялық қоспалардың, шу мен дірілдің адам денсаулығына оң немесе теріс әсерін шешу бүгінгі күннің өзекті мәселесі.
Зерттеу мақсаты. Қалада бөлініп шығатын түрлі ластағыштардың, шу мен дірілдің, сонымен қатар, инфрадыбыстың адам денсаулығына, әсіресе қартаюға әсерін анықтап, сапалық сипаттама беру.
Материалдар мен әдістер. Зерттеу барысында сипаттамалы әдістер, сондай-ақ түрлі компоненттік, талдау әдістері қолданылды. Химиялық қоспасы бар өнімдерді қарқынды өндіру және қоршаған ортадағы шу мен дірілдің, сонымен қатар, инфрадыбыстардың қартаюдың бірден бір себебі екендігін сипаттау.
Нәтижелер мен талқылаулар. Қазіргі заманауи қаланың жағдайында адамдар әлеуметтік орта мен экологиялық және гигиеналық факторлардың, көп жағдайда олардың денсаулық жағдайының кері өзгеруін анықтайтын кең кешенді әсерге үшырап отыр.
Адамның жасы, жынысы және жеке ерекшеліктері оның функционалдық мүмкіндіктерінің шегін анықтайды, ағзаның қоршаған ортаға бейімделу дәрежесі, сонымен қатар физикалық және әлеуметтік әсері оның денсаулық деңгейін сипаттайды. Кері әсерлерге төтеп берудің күрт төмендеуі бейімділік механизмдердің бүзылуы мен зорығуының нәтижесі болып табылады. Өмірлік маңызды биологиялық және әлеуметтік қажеттіліктердің дәрежесін анықтайтын ағзаның функционалдық мүмкіндіктерін бейімділік потенциалы қүрайды.
Қоршаған ортаның ластануы адамның физикалық және психикалық денсаулығына, өмірлік тонусына және еңбек өнімділігіне әсер етеді.
Адамның ағзасы жаңа экологиялық ортада қалыпты функциялық қызметін атқара алмауы мүмкін, сондықтан соңы қиын жағдайларға әкеп соқтырады. Адам ағзасының қоршаған ортаның жаңа кері факторларына әсерін белгісіз бүрынғы медициналық аурулардың тууымен, сонымен қатар патологиялардың көптеген ауыр формалары мен олардың таралуының көбеюімен сипаттаймыз. Әсіресе өндірістік дамыған қала жағдайында түратын адамдарда көптеп кездеседі. Бүл жерде: ауаның, судың, жердің, азық-түліктердің химиялық ластануы; акустикалық жайсыздық (шу, діріл және инфрадыбыстар); қүрылыс барысында сапасыз материалдарды қолдану; зиянды энергетикалық сәулелер; геопатогендік аймақтар байқалады.
Худолея, С.В. Зубарева және О.Т. Дятлеченкоклассификацияларына сәйкес, біздің еліміздің заманауи даму кезеңінде денсаулық көрсеткіштерінің негізгі өзгерістеріне төмендегілерді жатқызамыз: денсаулық көрсеткішінің өзгеру қарқынының жылдамдауы; халықтың қартаюын сипаттайтын демографиялық өзгерістердің жылдамдауы; қанайналым жүйесі аурулары деңгейінің жоғарылауы; эндокриндік аурулардың, сонымен қатар, жүқпалы аурулардың күрт өсуі; көптеген патологиялардың туындауы.
Халықтың көзқарасы бойынша, қазіргі таңда қартаюдың бірден-бір себебі атмосфераның ластануы болып отыр. Одан бөлек көптеген химиялық қоспасы бар заттар, шу мен діріл, сонымен қатар, инфрадыбыс та адам организміне белсенді әсер етеді. Әртүрлі химиялық қоспалар адам организміне бірнеше әсер тигізуімен сипатталады. Ол қоспалардың көбісі тыныс алу жолдарына, көру мүшесіне кері әсерін тигізеді. Тіпті олардың ең аз мөлшерінің өзі иммундық жүйеге әсер ете отырып, адам ағзасының қорғаныштық қасиетін әлсіретеді.
Еңбек қауіпсіздігі көзқарасынан шу мен діріл өндірісте кеңінен таралған зиянды фактор. Адамның еңбек үрдісі кезінде шу мен дірілден бөлек инфрадыбысты тербелістер де зиянды әсерін тигізеді.
Қоршаған ортаны ластаудың физикалық түрінің ең маңыздысына акустикалық шу жатады. Зияндылық дәрежесі бойынша шу химиялық ластаудан кейінгі екінші орында. Қоршаған ортадағы шу көптеген көздерден шығады. Олардың негізгілеріне мыналарды жатқызамыз: транспорт қүралдары, қаладағы көп қабатты үйлерге жақын орналасқан түрлі ойын-сауық орталықтары, желдету қүралдары, электронды жарнамалық билборттар және т.б. Шудың жоғарғы деңгейі түрғын үйлерде, мектептерде, ауруханаларда, демалыс орындарында т.б. болады, нәтижесінде, жүйке жүйелерінің ауырпалығының артуына, демалыс тиімділігінің төмендеуіне, аурушаңдықтың көбеюіне әкеп соғады. Шудың түрақты әсерінен адам организмінде патологиялық өзгерістер туындайды.
Өндірісте және транспортта кеңінен пайдаланылып жүрген машиналар мен қүрылғылар адамға қолайсыз әсер ететін дірілді тудырады. Бүлар көбіне транспорттық қүралдар мен қолмен істейтін машиналар. Дірілдің әсері жүмысшының жағдайын, жүмыс өнімділігін төмендетіп қана қоймайды, сонымен қатар организмнің физиологиялық функциясының бүзылуына, көбіне орталық жүйке жүйесіне әсер етеді.
Адамда инфрадыбыстың әсерінен көкірек клеткаларында діріл, үйқыбасу, шаршау сезіледі және сөйлеу қабілеті төмендейді, сонымен қатар, қүлақтың шыңылдауы, ішкі органдардың тартылуы сезіледі. Барлық аталған қүбылыстар адамның қалыпты тіршілік жағдайын бүзады.
Қорытынды. Қоршаған ортаның сапасы өмір салтының 77% жағдайында ауру себептері болса, 55% жағдайында уақытынан ерте өлу себебі болып отыр. Халықтың басым көпшілігінде патология алды жағдай қалыптасқан.
Генетикалық қүрылымның химиялық қоспалармен бүзылуы, шу мен дірілдің әсері, үнемі қолайсыз жағдайдағы аймақтарда өмір сүру қартаюға және өмір сүру үзақтығының төмендеуіне әкеп соқтырып отыр.
Әдебиеттер
- Хамзин С.Қ. Қүрылыс өндірісінің үйымдастырылуы мен технологиясы. Курстық және дипломдық жобалау: Оқу қүралы. 2 - басылым. - Астана: Фолиант, 2011 - 208 б. - ISBN 9965 - 35 - 136 - 8.
- МЕМСТ 17.2.3.01-86 Табиғатты қорғау. Атмосфера. Елді мекендердің ауа сапасын бақылау ережесі.
- Методические указания по определению выбросов загрязняющих веществ в атмосферу из резервуаров РНД 211.2.02.09-2004. Астана, 2005.
- Жантасов Қ.Т., Кочеров Е.Н., Наукенова А.С., Жантасов М.Қ. Еңбекті қорғау және тіршілік қауіпсіздігі. Оқулық. - Шымкент: М. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті, - Алматы, Эверо, 2014 - 69 б. - ISBN 978 - 601 - 217 - 331 - 4.