Кіріспе. Қазіргі заманғы түрмыстық жарақаттардың ерекшеліктері адам өміріне ғылыми- технологиялық прогрестің қарқынды ену байланысты болып отыр. Көптеген елдерде демалу аймақытарында, жүмыс кезінде, сонымен қатар жүмыс және одан қайту жолында қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге бағытталған ауқымды заңнамалар бар. Түрғын үйлердің қауіпсіздігі заңнамамен қорғалғанымен (сейсмологиялық) абайсызда және төтенше жағдайларда қауіпсіздікті толықтай қамтамасыз ете алмайды. Түрмыстық жарақат ОҚО бойынша ересек түрғындар арасында төтенше жағдайда ауруханаға жатқызу себептері арасында бірінші орынды иеленді және өсу қарқыны жыл сайын үлғаюда [1].
Түрмыстық жарақаттардың зардаптарынан туындаған өлім-жітім Қазақстан Республикасы түрғындарының арасындағы жалпы өлімнің 11,9%-ын қүрайды және өлімге алып келетін себептердің ішінде үшінші орынды қамтып түр. Жыл сайын Республикамыздағы түрғындар арасында тірек-қимыл жүйесімен жарақаттану деңгейі жалпы жарақаттардың шамамен 13%-ын қүрайды, оның ішінде 1,7 мыңнан астам адам қайтыс болады, ал 3 мыңнан астам адам мүгедектер қатарына қосылады. Дүниежүзілік денсаулық сақтау үйымының 2003 жылы жариялаған мәліметтеріне қарағанда, жыл сайын жол-көлігі жарақатынан бүкіл әлемде 1,2 миллион адам қайтыс болса, 50 миллион адам мүгедек болып қалады екен. Еуропа мемлекеттерінде соңғы 10 жылда жарақаттанғандарға көрсетілетін медициналық көмек сапасы айтарлықтай жоғарылап, жарақаттан туындайтын өлім деңгейі 30%-ға дейін төмендеді.
Зерттеу мақсаты .Түрмыстық жарақат алған науқастардың ауруханаға жатқызудың өзектілігі мен оларды оңалту жүмысын бағалау [1.2].
Материалдары мен әдістері. Зерттеу барысында. статистикалық материалдарды өңдеу және жинақтаудың кешендік әдістері қолданылды. Деректер коры ретінде ОҚО бойынша «Денсаулық сақтауды дамытудың электронды орталығы» деректері қолдынылды.
Нәтижелер және талқылаулар. Оңтүстік Қазақстан облысының аудандары мен қалаларында жарақат алғандардың алғашқы аурушаңдығын ресми мәліметтер негізінде зерттедік. Аудан түрғындарының алғашқы аурушаңдығының орташа көрсеткіші 1285.2%<00-ден 1489.3%<00 дейін жетті. Аудандар бойынша көрсеткіштік ең жоғарғы деңгейі Мақтарал (2716.3%<00). Арыс (2024.4%о00). Түлкібас (2154.6%о00) және Қазығүрт аудандарында (1874.6%о00) тіркелді. Осы аудандар ірі трассалардың бойында жайғасқан және автотранспорттың қозғалысы аса қауырт. Ал, жарақаттанудан туындайтын аурушаңдықтың ең төменгі деңгейі (577.5%,00-ден 1120.6%о00 дейін) Созақ, Шардара (1145.3%о00) аудандарында анықталып отыр. Осы екі аудандағы эпидемиологиялық жағдайдың саябыр болуы олардың орталық трассалардан шалғай орналасуы себеп болуында. Математикалық модельдеу әдісінің көмегімен жарақаттанудан туындаған аурушаңдықтың даму бағытын сандық және сапалық түрғыда анықтадық. Көрсеткіштің 2005 - 2014 жылдардағы динамикасындағы даму бағытын анықтау үшін аппроксимациялық қызметтің көмегіне жүгініп, тренд жасауға күш салдық. Облыс түрғындарының 2005 - 2014 жылдардағы жарақаттанудан туындаған аурушаңдығы 2791.2%,00-ден 2694.0%<00-ге дейінгі аралықта орналасқандығы белгілі болды. Басқаша айтқанда алғашқы аурушаңдық көрсеткішінің біршама төмендегені байқалады. Осы жағдайдың қалыптасуына бірінші кезекте қала түрғындары арасындағы жарақаттанудан туындаған аурушаңдығының 4127.7%о00 -ден 3239.4%о00 -ге дейін азаюы себеп болды [3].
Түрмыстық жарақатпен науқастарды ауруханаға жатқызу 2015 жылы 1976 науқас түскен, олардың ішінен 1611 науқас ургентті түрде болса, 365 науқас жоспарлы түрде ем алған. Жалпы ургентті түрде түскен науқастардың 51.3% жарақатты үй жағдайында алған. Түрмыс жағдайында жарақат алған науқастардың тек қана 17.5% оңалту-сауықтыру шараларынан өтсе. 4.1% қойылған металл бекіткіштері үшін 3 және 2 мүгедектік топ алған.
Қорытынды. ОҚО бойынша 2015 ж тұрмыстық жарақаттын талдауы көрсетілген. Ай сайын жарақат емдеу ауруханасына орта есеппен 124 адам түсетіндігі анықталды. олардын ішінде 51,3% (n=50) түрмыстық жарақат алғандар.
Әдебиеттер
- Калыгин А. Б. Социально-гигиеническая актуальность травматизма и проблемы лечения больных с травматической патологией в крупном городе // В сб. Актуальные проблемы практической медицины. - М.: 2000 - С. 43-45.
- Алимова Л. Б.. Булешова А. М.. Жанабаев Н. С.. Бейсенбаев А. А. Социологическая оценка амбулаторной травматологической помощи населению крупного мегаполиса ЮжноКазахстанской области. -2013. -C.34
- А.М. Булешова. М.А. Булешов. Н.С. Жанабаев. Г.Е. Мамбетов. Р.Е. Ботабаева. Оңтүстік Қазақстан түрғын халықтарының түрмыстық жарақаттарынан туындайтын әлеуметтік-гигиеналық мәселелер. - 2016,- 47