Түйін
Бүгінгі күні ҚР-да фармацевтикалық кадрларды кәсіби қалыптастырудың сенімді моделі жоқ. Қалыптасқан жағдайдан неғұрлым қолайлы шығу – кадрлық менеджмент функцияларының бірі ретінде жетекші шетелдік фирмалардың фармацевтерінің кәсіби қалыптасу тәжірибесін зерттеу және бейімдеу арқылы қолдану, бұл Қазақстанның фармацевтикалық нарығын жалпы әлемдік интеграцияға құю процесін жеделдетуге мүмкіндік береді. Осыған байланысты дәрілік заттар айналымы саласын- дағы фармацевт-маманның кәсіби қалыптасу мәселелерін зерттеу аса өзекті мәселе болып қалуда
Кілт сөздер: фармацевт-маман, кәсіби қалыптасу, әлеуметтік-психологиялық климат, кәсіби білім, кадрлік резерв
Бүгінде дәріхана ұйымы қызметінің тиімділігінің негізін фармацевтикалық кадрлар құрайтын оның ішкі әлеуетінен тәуелділігінің артуы байқалуда. Фармацевтердің қалыптасу жүйесін жетілдіру бірінші кезеңде – арнайы фармацевтикалық білім алуда өзекті. Фармацевтикалық сала мамандары фармацевтикалық білім беруді реформалаудың қажеттілігі туралы пікірде бір ауызданады, өйткені фармацевтикалық ЖОО бітірушінің классикалық білім жиыны мен қазіргі заманғы фармацевтикалық нарық талаптары арасындағы алшақтық ұлғаюда, фармацевтикалық бейіндегі мамандарды кәсіби қалыптастыруға дуалды көзқарас қажет [1].
Мұндай жағдайда фармацевтикалық сала үшін жоғары оқу орнында базалық құзыреттілікті алудан бастап, практикалық тәжірибе мен шеберлікті меңгерумен аяқталатын әрбір фармацевтикалық маманның барлық қызметі бойы кәсіби қалыптасуы аса өзекті мәселе болып қалуда. Қазіргі заманғы тұжырымдамалар негізінде, кәсіби қалыптасудың отандық және шетелдік озық тәжірибесін пайдалана отырып, қызметкерді оның кәсіпқойлығының өсуіне қызықтырып қана қоймай, сонымен қатар фармацевтердің кәсіби біліміне дуалды көзқарасты үйлестіруді қамтамасыз ету да өзекті болып табылады [3].
Фармацевтік кадрлардың кәсіби қалыптасу мәселелері көптеген ресейлік және қазақстандық ғалымдардың зерттеулерінде ғалымдардың үлесін жоғары бағалай отырып қаралды, алайда фармацев- тердің кәсіби қалыптасуының тиімді жүйесіне бағытталған модельдерді практикалық әзірлеуге арналған зерттеулер жеткіліксіз екенін атап өтпеуге болмайды. Осыған байланысты, еңбек қызметі процесінде жаңа ғылыми тәсілдерді іздестіру және фармацевтикалық қызметкерлердің кәсібилігін арттырудың оңтайлы әдістерін әзірлеу қажеттілігі күмән тудырмайды.
Зерттеу әдістері. Бұл зерттеуде біз әлеуметтік әдіс қолдандық. Өңірдің фармацевтикалық ұйымдарында дуалды қағидаттар негізінде фармацевт-мамандардың кәсіби қалыптасу жағдайы туралы әлеуметтік зерттеу сауалнамасы жасалды. Сауалнаманың негізгі сұрақтары зерттелетін құбылыстың мазмұны туралы ақпарат жинауға бағытталған. Репрезентативті нәтижелер алу үшін, фармацевтердің жалпы санына қарай, сөзсіз таңдау формуласына сәйкес, 100 респондентке сауалнама жүргізу жеткілікті. Сауалнама жүргізу 2018-2019 жылдар аралығында Шымкент қаласының фармацевт мамандары арасында жүргізілді.
Талқылау және нәтижелер. Зерттеу нәтижесінде біз "респонденттің портретін" құрастырдық (1 - сурет), 100 респонденттің 90-ы әйел жынысты екені анықталды. Сонымен, біз респондент
фармацевт-әйел (75%) екенін анықтадық.
Жас ауқымы бойынша респонденттер мынадай түрде бөлінді: 20-25 жас аралығындағы 24,7%; 26-35 жас аралығындағы 23%. Ең үлкен жас тобы 36-55 жастан бастап -52,3% жас көрсеткіші болып табылады (2-сурет).
Деректерді статистикалық өңдеу фармацевтикалық ұйымдарда негізінен 36-дан 55 жылға дейін (52,3%) еңбек өтілі бар жетілген тұлғалар жұмыс істейтінін көрсетті (3-сурет).
Осылайша, сауалнама нәтижесінде респондент фармацевт әйел (75,3%), 36-дан 55 жасқа дейінгі (52,3%), жұмыс өтілі-26-30 жыл (32,3%) екенін анықтадық.
Фармацевтикалық кадрлардың кәсіби қалыптасуының басты міндеттерінің бірі фармацев- тикалық персоналдың еңбекке уәждемесі болып табылады. Мотивация деп ұйымның қойылған мақсаттарына сәйкес фармацевтердің мінез-құлқының тиімділігін қамтамасыз ететін уәждер жүйесін қалыптастыру болып түсіндіріледі [4].
Фармация дамуының жоғары деңгейі, шетелдік және отандық әдебиеттерді зерттеу көрсет- кендей, әлеу-меттік және кәсіби қажеттіліктерді, фармацевт еңбегінің уәждемелік құрылымын қалыптастыратын факторлар кешенін ескермеу мүмкін емес [5].
Шынында да, қызметкерлердің еңбек мінез-құлқының уәждерін, фармацевтикалық ұжымдар- дағы мотива-цияның ерекшеліктерін білмей еңбек процесін табысты басқаруға, еңбек процесінде адамдардың мінез-құлқына әсер ету әдістері мен құралдарын ұтымды пайдалануға, оның тиімділігін арттыруға болмайды[6]. Осыны негізге ала отырып, фармацевтикалық кадрлардың кәсіби қалыптасуының басты міндеттерінің бірі анықталады, ол мотивация негізінде жеке өзі және фармацевтикалық ұйымның игілігі үшін кәсіби өзін-өзі беруді әзірлейтін фармацевтикалық персоналды құру және дамыту болып табылады.
Өткізілген әдеби талдау фармацевтикалық қызметкерлердің еңбек уәждемесінде мынадай қажеттіліктер мен проблемалар бар екенін көрсетті: - ұжымдағы қолайлы психологиялық микроклимат;- дәріхана қызметкер-лері үшін оңтайлы еңбек жағдайлары; - фармацевтикалық қызмет субъектісі мүдделерінің фармацевтикалық қызметкерлердің мүдделерінен басымдығын сақтау; - халыққа фармацевтикалық көмек көрсету стратегиясынан таза пайда алумен байланысты экономи-калық
114стратегияның басым болуы; - фармацевтикалық персоналды ынталандыру және уәждеу бойын-ша пәрменді шаралардың болмауы және осының салдарынан еңбек қызметімен қанағаттанбаушылық; - фармацевтикалық персоналдың кәсіби өсуіне қолайлы жағдай жасау үшін уәждемелік тетіктердің болмауы. Бұл сауалнамадағы келесі сұраққа жауаптардың талдауымен расталады, фармацевтердің еңбек уәжде-месіне психологиялық климаттың әсері туралы "Фармацевтикалық ұжымдағы әлеуметтік- психологиялық климат фармацевтердің еңбек уәждемесіне әсер ете ме?"(4-сурет).
Фармацевтикалық ұйымдардағы әлеуметтік - психологиялық климаттың рөлін түсіну үшін және фармацевт-мамандардың кәсіби қызметінде маңызды бағдарларды анықтау үшін біз сауалнамаға фармацевтикалық қызметкер-лердің құндылық бағдарларының кестесін енгіздік. Біз респонденттерге әрбір құндылықтық бағдарға қарама-қарсы ұпайларды (ең жоғарғы балл 10,ең төменгі 0) қоюды ұсындық. Жауаптарды статистикалық өңдеу кезінде құндылық бағдарлардың орналасуы мынадай болып шықты - 1-кесте.
1-кесте-фармацевтикалық қызметкерлердің құндылық бағдарлары
|
Еңбек қызметінің аспектісі |
Баллдар |
|
Ұжымдағы психологиялық микроклимат |
8,0 |
|
Жұмыс жағдайы (санитарлық-гигиеналық) |
8,0 |
|
Жалақы |
7,0 |
|
Жұмыс орындарының жабдықталуы |
7,0 |
|
Қалыпты физикалық және жүйке-психикалықжүктеме |
7,0 |
|
Қоғамдағы мамандыққа құрмет |
6,0 |
|
Жұмыстәртібі |
6,0 |
|
Басшылықпен қызметтік қарым-қатынас |
6,0 |
|
Біліктілікті арттыру мүмкіндігі |
6,0 |
|
Кәсіби жеңілдіктер |
6,0 |
|
Орындалатын жұмыстың мамандық туралы ұсыныстарға сәйкестігі |
5,0 |
|
Өндірісті басқаруға қатысу |
5,0 |
|
Қызмет бойынша жоғарылату мүмкіндігі |
5,0 |
1-кестеде ұжымдағы қолайлы психологиялық микроклимат және еңбек жағдайы жалақының мөлшеріне қарағанда маңызды.
Осылайша, біз жүргізген зерттеулердің нәтижелері әртүрлі елдерде жүргізілген зерттеулерге сәйкес келеді. Зерттеулер көрсеткендей, дәрілік заттар айналымы саласындағы фармацевт-маманның кәсіби қалыптасу мәселелеріне көңіл бөлетін компаниялар, әдетте, бәсекелестеріне қарағанда, пайда мен қаржылық өсудің жоғары деңгейіне жетеді [7].
115
Әдебиеттер
- АмитрукЕ.,Гришин А.В. Проблемы кадрового потенциала системы лекарственного обеспечения //Материалы второй межрегиональной фармацевтической конференции «Сибирская фармация на рубеже XXI века». - Новосибирск: 2000. - С. 17-18.
- Шертаева К.Д. Бекенов К.Е и др. О приоритетных направлениях управления фармацевтическим персоналом Казахстана // Вестник КазНМУ – Алматы, 2006.– № 3. – С. 68-70.
- Ежова Т.В. Управление кадрами: прием на работу в фармацевтические организации. // Экономический вестник фармации – 2002. – № 6. – С. 46-49.
- Карева Н.Н. К вопросу о подготовке фармацевтических кадров//Материалы межд. науч- практ.конференции посвященной 85-летию академии. - СПб: Издательство СПХФА, 2004. – С. 5-7.
- Комиссинская И.Г.Методические подходы к оптимизации кадрового обеспечения мелкорозничных аптечных предприятий// Новая аптека. – СПб: Новая аптека,2002. – № 10. – С. 39-46.
- Шертаева К.Д., Умурзахова Г.Ж. Методические рекомендации по составлению функціо- нально-должностных инструкций для фармацевтических работников. Материалы V международной научно - практической конференции. Прага, Чешская республика, 23 апреля 2014 года. С.427-429.
- Умурзахова Г.Ж., Шертаева К.Д. Исследование развития кадрового менеджмента в субъектах сферы обращения лекарственных средств на региональном уровне // Медицина и экология. – Бишкек, 2013. – №1. – С. 339-341.