Өзектілігі. Вакцинопрофилактика - дамыған және дамушы елдер халқының барлық әлеуметтік топтарындағы инфекциялық ауруларды бақылаудың неғұрлым қолжетімді және экономикалық тиімді құралы. Бұрын жаппай вакцинациялаудың мақсаты балалардың инфекциялық аурулармен сырқаттану- шылығын төмендету және олардың салдарынан болатын өлімді азайту болса, қазіргі уақытта қол жеткізілген эпидемиялық салауаттылықты сақтау болып табылады[1]. ДДҰ-ның пікірінше, қазіргі уақытта иммундау жылына шамамен 2-ден 3 миллионға дейін өлімнің алдын-алуға мүмкіндік береді [2]. Жиі ауыратын балаларда вакцинациядан бас тартудың себебі ата-аналардың вакцинацияға деген теріс көзқарасы болып табылады. 2020 жылдың қорытындысы бойынша вакцинациямен қамтудың тиісті шамасына қол жеткізілмегендігін айтып өткен жөн Көрсеткіштің төмен болуы Коронавирус пандемиясының әсерінен 2020 жылғы наурыздан мамырға дейін төтенше жағдай режимін енгізумен байланыстыруға болады. Биыл өңірлерде жоспарлы контингентті иммундаумен қамту, сондай-ақ өткен жылы вакцинацияны өткізіп алған адамдарды вакцинациялау жұмыстары жүргізілуде. 2013 жылдан бастап қазіргі уақытқа дейін вакцинамен қамтылатындардың қатарынан 24 976 адам профилактикалық егуден бас тартты, олардың 58% – жеке сенімдері бойынша, 23,2% – діни сенімдері бойынша, 12,8% – вакциналарға сенімсіздіктен, 6% – БАҚ-тағы теріс ақпарат нәтижесі бойынша. Ағымдағы жылдың бірінші жартыжылдығында вакцинациядан бас тартудың 3417 жағдайы тіркелген[2].
.Халықтың вакцинацияға деген теріс көзқарасы көбінесе бұқаралық ақпарат құралдарында мақсатты тақырыптық медициналық-әлеуметтік жарнаманың болмауына және санитариялық ағарту жұмысының жеткіліксіздігіне байланысты екенін атап өткен жөн [3].
Мақсаты: ата-аналардың вакцинация туралы және егуден бас тартудың ықтимал салдары туралы пікірлері мен білімдерін анықтау, иммундау туралы ақпарат алудың барынша қолжетімді әдістерін анықтау.
Міндеттері: 1. Вакцинацияға көзқарасты және вакцинациядан бас тарту себептерін талдау. 2. Вакцинопрофилактика туралы ақпарат алудың ең танымал әдістерін анықтау.
Материал және әдістер. Балаларды вакцинациялаудан бас тарту қауіп факторларын зерттеу үшін 18 жастан 44 жасқа дейінгі 3 жасқа дейінгі балалардың 150 ата-анасы қатысты. Зерттеуге қатысқан балалардың орташа жасы - 17,16±17,59 айды құрады. Балалардың көпшілігі қыздар болды (n=52 – 78%).
Нәтижелер және оларды талқылау. Сауалнамаға қатысқандардың ішінде қала тұрғындары 60% (n=90), ауыл тұрғындары – 40% (n=60) құрайды. Респонденттер олардың тұратын жерінен емханаға дейінгі орташа қашықтық 3,25 км, ал қабылдау кезегінде күту уақыты – 17 минут екенін атап көрсеткен. Мектепке дейінгі балалар мекемелеріне балалардың аз бөлігі барады – 20% (n=30).
Қазіргі заманда вакцинациялаудан бас тартуы аясында вакцинациялауға сенімі туралы сұрақтардың маңыздылығы артуда және тұрғындардың вакциналау туралы ақпарат көзін алу туралы білімі, әрине, санитариялық ағарту жұмысына әсер етуі мүмкін. Респонденттердің білім деңгейлерінің сипаттамасы 1- суретте көрсетілген.
1-суреттен көріп отырғанымыздай, респонденттердің көпшілігі, әкелердің 43,5% - ы және
аналардың 37,9% - ы орта-арнаулы білімі болған. Респонденттердің аз бөлігі бастауыш (1,4% әкелер және 3,7% аналар) немесе аяқталмаған жоғары білімі (5,2% әкелер және 1,5% аналар) болған.
Ата-аналардың сауалнамаларын талдау негізінде сұралғандардың 88%-ы балаларды вакцинациялауға оң пікір, 12% - ы теріс пікір білдірді. Егуден бас тарту себептерінен 1-ші орында жанама әсерлер, вакцинациядан кейінгі асқынулардан қорқу (50,1%), 2-ші орында - "екпелер иммундық жүйені қорғамайды" (17,3%) деген пікір және егудің өзіндік теріс тәжірибесі (14,7%), 3-ші орында - "егілмеген балалар дені сау" (17,9%) деген пікірлер болды (2-сурет).
"Вакцинацияның асқынуы" ұғымын түсіну кезінде ата-аналардың 24,6%-ы бұл терминді түсінбейтіні анықталды. Ата - аналардың 22,5%-ы "вакцинацияның асқынуы" баланың жалпы жағдайының нашарлауы (әлсіздік, ұйқышылдық, летаргия және т.б.) деп санайды. Ата-аналардың 17,8% - ы
вакцинацияның асқынуы вакцинаның жанама әсерлері болуы мүмкін деп санайды, ал 15,6%-ы температураның жоғарылауы, дақтар және аллергия орын алады деп санайды. 11,1%-ы вакцинация қызба, әлсіздік, құрысулар, салдануға әкелуі мүмкін деп санайды, ал ата-аналардың 4,7% - ы вакцинациядан кейін ауру пайда болады деп ойлайды. 3,7% ата-аналар жауап беруге қиналған.
Вакцина туралы ақпарат алу әдістерін талдай келе, ата-аналар егу туралы мәліметтерді учаскелік педиатрдан – 36,4%, интернет – форумдар мен медициналық сайттардан – 30,2%, БАҚ-тан (газеттердегі, журналдардағы мақалалар, радио, теледидардағы хабарлар) - 23,6%, үгіт-насихаттың әртүрлі көрнекі құралдарынан (буклеттер және т.б.) - 9,8% алатындығы анықталды (3-сурет).
Вакцина туралы қосымша ақпарат алу үшін, респонденттер қосымша кеңес сұрап жеке дәрігер- педиатрға (52 % - 78 респондент), таныс дәрігерден кеңес алуға (32% - 48 репондент), құрбыларының кеңесін тыңдауға (40 % - 60 респондент), теледидар хабарларына (44 % - 66 респондент) және ғаламтор ақпараттарына сенуге (53 % - 78 респондент) жүгінулері мүмкін екендіктері анықталды.
Қорытындылар:
66
1. Сауалнамаға қатысқан ата-аналардың басым бөлігі (88%) вакцинацияны қолдайды. Вакцинациядан бас тарту көбінесе ата-аналардың вакцинация туралы білімінің жеткіліксіздігімен байланысты, бұл ата-аналарға вакцинацияның маңызы мен қажеттілігін ұғынуға мұқият қарау қажеттілігін көрсетеді.
2. Екпе туралы анағұрлым сенімді дереккөз ретінде басқа зерттеулерде расталғандай, емханадағы дәрігер- педиатр (36,4%) болып табылды. Емхана/ОДА педиатрына сенімнің жоғары көрсеткіші АМСК деңгейінде вакциналаудың пайдалылығына қатысты алдын-алу жұмыстарын белсендіру қажеттілігін дәлелдейді.
Жалпы алғанда, біздің еліміздің түрғындарында, бүкіл әлемдегі секілді, профилактикалық егулердің қажеттілігі туралы жеке пікір негізінен, БАҚ-тан, ғаламтордан, қоғамдық пікірталастардан қалыптасатындығын ескере отырып, вакцинациямен қамту деңгейін жоғарылатудың бір жолы – халыққа үгіт-насихат жұмыстарын дұрыс жүргізу арқылы осы үрдіске оң көзқарас қалыптастыру болып табылады[4]. Вакцинацияға оң көзқарас қалыптастыру функциясын қоғамдық денсаулық сақтау қызметіне жүктеуге болады. Балаларды иммундау саласында бірыңғай стратегиялық саясат құру және вакцинопрофилактикаға қолайлы, оң көзқарас қалыптастыру үшін тәжірибелі маркетологтарды, компьютерлік технологтарды және PR мамандарды тарту қажет. Осылайша, ғаламтор кеңістігінде дәлелденбеген түсініксіз деректерді ғылыми негізделген ақпараттарға, жақсы суреттелген және көпшілікке қолжетімді әдеби тілде жазылған материалға немесе көрнекілігі жоғары креативті бейнероликтерге алмастыру керек.
Бұдан бөлек, халықпен ғана емес, медицина қызметкерлерімен де, ең алдымен, бастапқы буын медбикелерімен, акушерлермен, гинекологтармен және педиатрлармен түсіндіру жұмыстарын жүргізуді күшейту ұтымды болып табылады. Психолог пен СӨС дәрігерін санитариялық-ағарту жұмысына белсенді тарту, бұл нақты адамның бас тарту себептерін анықтауға және санитариялық-ағарту жұмысын жүргізуге, ал одан әрі тіркелген халықта вакцинациядан бас тарту себептерін талдауға мүмкіндік береді. Психологпен және СӨС дәрігерімен әңгімелесу бас тартушыларды вакцинациялау қажеттілігіне сендіруге және вакцинацияға сенімді қатынасты орнатуға мүмкіндік береді.
Әдебиеттер
- Байбусинова А.Ж., Мусаханова А.К., Шалгумбаева Г.М. Қазіргі уақытта вакцинопрофилактиканың мәселелері және кедергілері, көз-қарас: әдебиетке шолу / / Ғылым және Денсаулық сақтау. 2016. №3. Б. 123134.
- Личные и религиозные убеждения: почему в Казахстане отказываются от вакцинации — Новости — Forbes Kazakhstan. 11 октября 2021.
- ИнформационныйбюллетеньВОЗN°378Ноябрь2014г.Режимдоступа:http://www.who.int/mediacentre/factsheets/ fs378/ru (дата обращения 10.01.15).
- Байбусинова А.Ж., Мусаханова А.К., Шалгумбаева Г.М. Шығыс Қазақстан облысының әйелдердің вакцина енгізу туралы ақпарат алу және сенімі туралы сауалнама бойынша нәтижелері / / Ғылым және Денсаулық сақтау. 2017. №1. Б. 156-165.