ТҮЙІН
Зерттеудің мақсаты.
Өсімдіктерден бөлініп алынған сулы экстрактардың қүрамындагы биологиялық белсенді заттардың жалпы фармакологиялық қасиеттерін зерттеу. Фармакологиялық зерттеулердің міндетті бөлігінің бірі жалпы уыттылығын зерттеу болып табылады. Сондықтан бірінші кезекте жедел уыттылығын анықтау қажет.
Кілтті сөздер: биологиялық белсенді заттар, сулы экстракттар, жедел уыттылық,жалпы уыттылық, фармакологиялық зерттеулер.
Кіріспе.
Қазіргі кезде дәрілік өсімдік шикізатынан алынған дәрілік заттар көптеген ауруларды емдеу мен алдын-алуда кеңінен қолданып келеді.
БДД¥ - ның бағалауы бойынша дүние жүзінің 80% түрғындары ғүрыптық әдістермен емделуді қолданады. Бірқатар, Қытай, Жапон,Үнді сияқты Азия елдерінде заманауи медицинамен қатар халық емшілері жүмыс жүргізуде.
Қазақстан дәрілік өсімдіктерге өте бай, дегенмен дәріханаларда сатылатын дәрі-дәрмектердің 90%-ы шет елдерден жоғары бағамен әкелінеді [1]. .
Осыған орай, препараттарды алудың табиғи көздерін іздеу белсенді жүргізілуде. Өсімдік шикізаты қүрамындағы биологиялық белсенді заттардың қүрамының икемді қатынаста болуы, оның емдік эффективтілігін қамтамасыз етеді және аурудың алдын алуға мүмкіндік береді. Әсері жоғары, кауіпсіз, сондай-ақ оңтайлы ем жүргізу үшін препараттардың тек емдік қасиеттерін ғана емес, олардың болуы мүмкін жағымсыз әсерлері туралы ақпарат болуы қажет.
Жаңа дәрілік қүралдарды өңдеудің қажетті сатыларына препараттың спецификалық белсенділігін анықтау ғана емес, оның қауіпсіздігін зерттеу маңызды болып табылады.
Дәрілік өсімдіктер адам ағзасына дәрумендер, полифенолды қосылыстар, микроэлементтер, фитонцидтер, шайырлар, смолалар, шырыштар, аминқышқылдары, ферменттер, пектиндер және тағы да басқа метаболизм үрдісіне жағымды ықпал ететін, иммунитетті және ағзаның инфекцияға қарсы түруын жоғарылататын, зиянды өнімдерді бейтараптап олардың ағзадан шығарылуын қамтамасыз ететін қосылыстарды жеткізеді. Өсімдіктердің қүрамындағы ББЗ флавоноидтар, иридоидтар, азотқүрамды заттар, эфир майлары, фитонцидтер, танниндер, гликозидер, сапониндер, кумариндер басқа да өсімдік бойында жиналатын көптеген фармакологиялық қасиеті бар қосылыстар жатады [23].
Таспа туысы өсімдіктерінің ертеден халых медицинасында түрлі ауруларды емдеу үшін қолданылып келе жатқандығы белгілі, кейбір түрлері ғылыми медицинада да тыныштандыратын және гипотензивті зат ретінде қолданылады [4].
Материалдар мен зерттеу әдістері.
Зерттеу обьектісі ретінде Түлкі таспа ( Astragalus alopecias) және Бір жапырақты таспа (Astragalus unifoliolatus) өсімдіктерінің кептірілген және үсақталған жер үсті бөліктерінен дайындалған экстракт алынды. Экстракт фармакогнозия және химия кафедрасында дайындалды.
Экстракттардың жіті уыттылығын анықтау.
—Методические указания по изучению общетоксического действия фармакологических веществ” нүсқаулығына сай жүргізілді [5]. Зерттеу жүргізу үшін салмақтары 18-20г лабораториялық ақ тышқандар қолданылды. Жануарлар —SANTO” фармацевтикалық зауытының виварииінен алынды, 14 күндік карантинде үсталынды. Тәжірибелік жануарлар тамақ пен суға еркін жететіндей әдеттегідей рационда және қалыпты жарық пен жылу жағдайында болды.
Жануарлар 4 топқа бөлінді. Тәжірибелік топтар -3, бақылау тобы-1.
Жануарларға пероральды жолмен зонд арқылы 3 дозада, бірінші доза-2000мг/кг, екінші доза- 3100мг/кг, үшінші доза-4300 мг/кг өсімдік экстракттары берілді .Экстракт қабылдағаннан соң аз уақытқа қимылының азаюы, агрессия және «жуыну» синдромы байқалды. Біраз уақыттан соң жануарлар қайта қалпына келді. Экстракт қабылдағаннан кейін 2 және 14 күн бойына ақ тышқандар бақылауда болды.
Экстракт қабылдаған жануарлардың жалпы жағдайы олардың қимыл-қозғалыстарының өзгеруі, жүйке-бүлшықет қозғыштығы, вегетативтік функциялары, сондай-ақ экстракт қабылдағанға дейін және экстракт қабылдағаннан кейін дене салмақтарын өлшей отырып, бағаланды.
Жануарлар 2 тәулік ішінде және 2 аптадан кейін де тірі қалуы бақыланды (Т.А. Гуськова бойынша).
Осы уақыт аралығында жануарлардың қимыл қозғалыстарынан ешқандай ерекшелік байқалмады. Жануарлар арасында өлім жағдайы тіркелмеді. Салмақтарында динамика байқалды (кестеде берілген).
Қорытынды.
Таспа туысы өсімдіктерінің жер үсті бөліктерінен алынған экстрактардың жіті уыттануға зерттелінді. Тәжірибеде экстракттарды терапевтикалық дозалардан бірнеше есе жоғары мөлшерде, энтеральды жолмен қолданғанда уыттану симптомдары байқалмады. Эксперимент қойылған 14 күннің ішінде жануарлар арасында уыттану жағдайы болған жоқ. Осыған байланысты LD50 анықтау мүмкін болмады.
1-кесте - Салмақтарындардың динамикасы
|
Сыналатын дозалар ( мг/кг) |
Түлкі таспа экстракты (Astragalus alopecias) |
Бір жапырақты таспа экстракты (Astragalus unifoliolatus) |
||||
|
Сынақ алдындағы салмағы. n=10 |
Экстракт енгізгеннен кейін 7-ші күні. n=10 |
Экстракт енгізгеннен кейін 14-ші күні. n=10 |
Сынақ алдындағы салмағы. n=10 |
Экстракт енгізгеннен кейін 7-ші күні. n=10 |
Экстракт енгізгеннен кейін 14-ші күні. n=10 |
|
|
2000 мг/кг |
19,77±0.33 |
20,05±1,35* |
21.78±0.30А |
18,70±0,36 |
19.90±0.35А |
20.93±0.34^ |
|
100% |
3,6% |
10,1% |
100% |
6,4% |
11,9% |
|
|
3100 мг/кг |
19,93±0,37 |
20,56±0,43 |
21,80±0,81* |
18,10±0,02 |
18,56±0,02 |
19.05±0.02А |
|
100% |
3,1% |
9,3% |
100% |
2,5% |
5,2% |
|
|
4300 мг/кг |
20,17±0,37 |
21.19±0.30^ |
21.32±0.33^ |
18,31±0,47 |
19,81±0,38* |
20.12±0.59^ |
|
100% |
8,4% |
10,6% |
100% |
8,1% |
9,8% |
|
Ескерту: *р<0,05; Ар<0,01; □рО.ООІ. сынаққа дейінгі көрсеткішпен салыстырғандағы дәлдік коэффициенті.
Экспериметтік жануарлардың жалпы жағдайы олардың қимыл-қозғалыс реакцияларын. жүйке- бүлшық ет қозғыштығын, кейбір вегетативтік функцияларын. сондай-ақ дене массаларын экстракт берілгенге дейін және зерттеу уақыты аяқталғаннан соң бақылай отырып бағаланды. Сондықтан. зерттелініп отырған экстракттарды улылығы аз заттар деп есептеуге болады.
ӘДЕБИЕТТЕР
- Руководство по работе с лекарственными растениями. Рахимов К.Д.. Сатыбалдиева Ж. А.. Суходоев Г.С.. Алекенов С.М.. Тулемисова К.А.; Алматы. І999 г.
- Немерешина О. Н.. Гусев Н. Ф. / Изв. Оренбургского ГАУ. 2006. Т. І. №9 - І. С. 26 - 29. Къосев П.А. Полный справочник лекарственных растений. — М.: Эксмо. 2005. — 992 с.
- Муравьёва Д. А.. Самылина И. А.. Яковлев Г. П. Фармакогнозия. 4-еизд.. перераб.. доп. — М.: Медицина. 2002. — 656 с
- Цитотоксические свойства циклоартановых гликозидов из растений рода Astragalus, произрастающих в Республике Каракалпакстан. - Н.З. Мамадалиева. К.Дж.Кучербаев. Т.Х. Наубеев. К.К. Утениязов. Д. Эгамбердиева. А. Tiezzi. D.Triggiani. М.И. Исаев
- Руководство по экспериментальному (доклиническому) изучению новых фармакологических веществ / Под общ. ред. Р. У. Хабриева. 2-е изд.. перрераб. и доп. — М.. 2005.,832 с.Методические указания по экспериментальному (доклиническому) изучению лекарственных средств. разрабатываемых из природного сырья