АННОТАЦИЯ
Қазіргі уақытта дәрілік өсімдіктер үлкен сұранысқа ие. Өсімдіктен алынған дәрілік заттар медицинада кеңінен қолданыс тапты. Ұзақ уақыт қолдану кезінде кері әсер бемеуі және зат алмасу процессне оңай өтуі, адам ағзасына кешенді әсер беруі, құрамында биологиялық белсенді заттардың болуына байланысты оңың тимділігі мен қажеттілілігі арттып келеді. Сол себепті медицина және фармацевтика өндірісі үшін өсімдіктегі ғылыми-зерттеу жұмыстарын алға тарту өзекті болып отыр. Әдебиеттердегі мәліметтерге сүйенер болсақ, Қазақстан аймағында өсетін Астрагал туысы өсімдіктері әлі күнге дейін фармагогностикалық және химиялық тұрғыдан толық зерттелмеген болып саналады. Шет елдерде осы тұқымдастың кейбір түрін медицинада түрлі ауруларды емдеуде қолданылуда. Осы өсімдік тұқымдасынан
биологиялық белсенді заттарды бөліп алу және биологиялық құрамын анықтау жөніде зерттеу жұмыстары жүргізілуде.
Кілт сөздер: астрагал, astragalus, гипохолестеринемикалық белсенділік, диагностикалық белгілер.
Astragalus тұқымдасы өсімдігінің құрамындағы биологиялық белсенді заттарды ертеден- ақ халық медицинасында түрлі ауруларға пайдаланған. Ғылыми медицинада кейбір астрагал тұқымдасын жүрек жұмысын жақсарту, липид алмасу жұмысын тұрақтандыруда,
гипохолестеринемикалық белсенділікте, гипотенизді және тыныштандырғыш зат түрінде қолданады. Сонымен қатар олар вирусқа және іскке қарсы қасиетке ие.
Кейбір астрагал тұқымдастарының тамырын қытай, кәріс және тибет медицинасында зәр айдау, азқазан-ішек жұмысын жақсартуда, зат алмасу, сергітуші және күш беруші ретінде кеңінен колданылады. Босану кезін жылдамтады, су жиналу, бедеулікке шөбін пайдаланады.
Ұсынылып отырған жұмыстың мақсаты - Оңтістік Қазақстан өңірінде өсетін имек (согнуты) астрагал шөбінің жапырағын дәрілік шикізат ретінде, құрамында диагностикалық белгілердің бар екендігін анықтау үшін, оған морфолого-анатомиялық зерттеу жүргізу болып табылады.
Тәжірибелік бөлім.Оңтүстік Қазақстан обылысы, Ордабасы ауданы, Қожатоғай ауылынан 2014 жылы гүлдеу кезеңінде терілген имек астрагалының жапырағы негізгі зерттеу құралы болып табылады
Әдебиеттегі мәліметтерге сүйенер болсақ астрагал өсімдігінің бұл түрі Ресей, Орталық, Оңтістік және Шығыс Еуропада, Монғолия, Алтай, Балтык жағауларында, Белоруссия, Молдавия, Украина жәнеде Оңтүстік Қазақстан аймақтарында кең таралған. Ал, табиғатта шөптесін жайма-шуақ биіктерде, сонымен қатар сирек қарағайлы ормандарда өседі. Астарагал туысы қызыл қітапқа енген. Имек астрагал табиғатта көп жылдық шөптесін өсімдік және бұта түрінде кездеседі. Өсімдік түкті өркендері бар, биіктігі 10-15 см-ден 40-50 см-ге дейін, гүлдегенен кейін қалатын қалқанды жапырақтары бар; жапырақтары тықыр, жұптасып орналасқан, дөңгелек жүрекше тәрізді болып келеді. Күлтесі сары түсті, ұзындығы 19-20 мм құрайды.
Meiji techno тринокулярлы микроскоп арқылы микроскопиялық талдау жасалды Анатомиялық зерттеу жалпыға бірдей әдіспен жүргізілді.
46
Зерттеу нысаны - кептірілген өсімдік жапырағы. Жапырақты (1:1) қатынасты сумен араластырылған 5%-тік күйдіргіш натрий ертіндісінде 2 минут қайнатып, содан кейін тазалап сумен шаямыз. Өсімдік микропрепараттын глицерин арқылы қараймыз. «MEIJI TECHNO» тринокулярлы микроскоп арқылы көріп, бөліктерін суретке түсірілді. (үлкейту 7х1,5х4,5; 7х1,5,8; 7х1,5х20; 7х1,5х40). Суреттер «Adobe Photoshop 7,0» бағдарламасында өңделді.
Жапырақтың үстіңгі бетінен қарағанда үстіңгі эпидермис жасушалары көп бұрышты, қабырғалары түзу, кейбір жерлерінде қабырғаларының қалың бөліктерін анық байқауға болады. Төменгі бетінің эпидермис жасушаларының бүйір қабырғалары ирелеңкі болып келеді. Жапырағының екі бетінің лептесігі де 2-4 эпидермис жасушалары қармап тұрады. Жапырағының үстіңгі бетін түгелдей дерлік көптеген 2-3 жасушасы қалың қабырғалы жәй түктер жауып тұрады. Олар жапырақтың жоғары жағына қарай бағытталған. Түктердің базальды жасушалары (1-2) қысқа, олар далалық жасушаларға бекітілген, бұл жасушалардың сырттындағы эпидермис жасушалары розетка түзе орналасқан. Жапырақтың негізгі жағындағы сирек кездесетін басты түктері кептіру барысында түсіп қалады да диагностикалық маңызы болмайды.
Қорытынды: 1. Имек астрагалына морфологиялық сипаттама берілді.
- Имек астрагал жапырағына анатомиялық зерттеу жүргізілді және диагностикалық белгілері анықталды.
ӘДЕБИЕТТЕР
- Джамалова, Г. Т. Особенности роста и развития астрагалов Astragalus L. в пустынной зоне Южного Казахстана /Г.Т.Джамалова, С.А.Абдраимов.: Вестник сельскохозяйственной науки Казахстана. 2005. №3 C. 18-19.
- Самылина, И.А. Руководство к практическим занятиям по фармакогнозии: уч. пособие/ под ред. И.А.Самылиной. М.: МИА, 2007.- 671 c.
- Камелин, Р.В. Род Astragalus L.- Астрагал/ Р.В. Камелин. Ареалы деревьев и кустарников СССР.: Л., 1986. T.3. C. 26-50.