АННОТАЦИЯ
Ибериялық гүлкекіре (ИГ) өсімдігінің төрт хлорлы көміртегімен (ТХК) уыттанған жануарлардың қанындағы антиоксидантты жүйелердің көрсеткішіне әсерін зерттеу.
Кілт сөздер: Ибериялық гүлкекіре, антиоксидантты жүйе, қан, төртхлорлы көміртегі, тәжірибелік зерттеу.
Кіріспе. Оңтүстік Қазақстан өңірінің климаттық ерекшеліктері түрлі өсімдіктердің, соның ішінде емдік қасиетке ие өсімдіктердің өсуі мен көбеюіне қолайлы. Осы өсімдіктердің фитохимиялық және фармакологиялық қасиеттерін көптеген ғалымдар зерттеп келді, алайда осы уақытқа дейін толық зерттелмеген өсімдіктер де бар. Солардың қатарына Оңтүстік Қазақстанда өсетін құрамында түрлі ББҚ бар ИГ өсімдігі жатады. Келешекте жоғарыда аталған өсімдіктен алынған экстрактылардың белсенділігін зерттеу маңыздылығы орасан зор.
Зерттеу тәсілдері. Зерттеу карантиннен өткен тексіз лабораториялық ақ тышқандарға гепатоз моделінде жүргізілді. Интактылы топ жануарлары дистилденген су, бақылау тобы ТХК майлы ерітіндісін қабылдады. Зерттелетін топтардың тышқандары ТХК майлы ерітіндісін және 1 сағат алдын ИГ өсімдігінің шөбінен алынған экстрактыларды 250мг/кг және 500мг/кг дозада қабылдады, салыстырмалы топ жануарлары ТХК майлы ерітіндісін және 1 сағат алдын гепатопротекторлық қаситеке ие «Карсил» таблеткасының сулы ерітіндісін 200мг/кг дозада қабылдады [1].
Қан құрамындағы супероксиддисмутаза белсенділігі [2, 3], каталазаның белсенділігі [4] әдісімен анықталды.
ТХК-мен уыттанған кезінде гиперпероксидациялық синдромының орын алу механизмдерін және зерттеуге алынған ИГ өсімдігінің антиоксидантты әсерін толық анықтау үшін зерттеу міндеттеріне байланысты тәжірибелі жануарлардың қанында антиоксидантты жүйелердің көрсеткіштері анықталды.
Зерттеу нәтижесінде алынған мәліметтер 1-кестеде және 1-суретте орын алды. ТХК-мен уыттанған жануарлардың қанында антиоксидантты жүйенің мөлшерлері депрессиялық жағдайға тап болады. Негізгі асқын тотық өнімдерінің уытты заттарын заласыздандыратын ферменттердің бірі каталазаның белсенділігі интактылы тобына қарағанда плазмада және эритроциттерде 44,3%- ға және 45,7%-ға төмендейді. ТХК-мен уыттанған тобындағы эритроциттердегі ЛАТ өнімдерінің топтасуына кілттік ферменттің бірі - СОД-ның белсенділігі интактылы бақылау тобына қарағанда 50%-ға төмендейді. Алынған мәліметтер ТХК-мен уыттанған кезінде АТЖ-нің көрсеткіштерінің деңгейі едәуір төмендеп, депрессиялық жағдайға тап болатынын негіздейді.
ТХК-мен уыттанған жануарлардың карсил 200мг/кг дозасында ауыз қуысы арқылы 10 күн бойы енгізгенде каталазаның плазмадағы және эритроциттердегі белсенділігі ТХК-мен уыттанған тобына қарағанда 61,3%-ға және 69,3%-ға жоғарылайды, ал СОД белсенділігі 87,2%-ға өседі, бірақ интактылы тобымен салыстырғанда 10%-ға, 8%-ға және 6,4%-ға төмен орын алады.
ТХК-мен уыттанған жануарлардың ИГ өсімдігінің экстрактысының 250мг/кг дозасын ауыз қуысы арқылы 10 күн бойы енгізгенде каталазаның плазмадағы, эритроциттердегі белсенділігі ТХК-мен уыттанған және карсилді тобына қарағанда 40,8%-ға, 46,6%-ға жоғарылайды және 12,6%-ға, 13,4%-ға төмендейді, ал СОД белсенділігі 61,5%-ға өседі және 13,7%-ға төмендейді, бірақ зерттеуде қолданған көрсеткіштердің деңгейі интактылы тобына қарағанда 21,6%-ға, 20,3%- ға және 21,8%-ға тең төменгі деңгейде орын алады [2, 3, 4, 5, 6].
ТХК-мен уыттанған жануарлардың ИГ өсімдігінің экстрактысының 500мг/кг дозасын ауыз қуысы арқылы 10 күн бойы енгізгенде каталазаның плазмадағы, эритроциттердегі белсенділігі карсилді және 250мг/кг мөлшерінде ИГ экстрактысын қабылдаған тобына қарағанда 20%-ға, 8,4%- ға және 20,5%-ға, 8,2%-ға төмендейді, ал СОД белсенділігі 24,6%-ға және 12,7%-ға кемиді, ТХК- мен уыттанған тобымен салыстырғанда каталазаның плазмадағы, эритроциттердегі белсенділігі 29%-ға және 34,6%-ға, СОД 41%-ға жоғарылады. Зерттеуде қолданған көрсеткіштердің деңгейі интактылы тобына қарағанда 28,2%-ға, 26,6%-ға және 29,5%-ға тең төменгі деңгейде орын алады [2, 3,4, 5, 6].
Кесте 1 - ИГ өсімдігінің экстрактысының әсерінен ТХК-мен уыттанған жануарлар қанының эритроциттеріндегі АТЖ көрсеткіштерінің өзгеруі
|
ТОПТАР |
|||||
|
Көрсеткіштер |
Интактылы топ |
Төртхлорлы көміртегі (ТХК) |
ТХК+Кар-сил |
ТХК+ИГ 250мг/кг |
ТХК+ ИГ 500мг/кг |
|
Плазмадағы каталаза (мкат/л) |
1,67±0,06 |
0,93±0,05* |
1,5±0,06А |
1,31±0,08А |
1,2±0,06*А |
|
% |
100 |
55,7 |
90 |
78,4 |
71,8 |
|
Эритроциттердегі каталаза (шб/106кл) |
13,8±0,4 |
7,5±0,5* |
12,7±0,4А |
11,0±0,4*А# |
10,1±0,3*А # |
|
% |
100 |
54,3 |
92 |
79,7 |
73,4 |
|
СОД (шб/106кл) |
0,78±0,03 |
0,39±0,03* |
0,73±0,03А |
0,63±0,03А |
0,55±03*А |
|
% |
100 |
50 |
93,6 |
78,2 |
70,5 |
|
*Ескерту: мұндағы, ИТ - интактылы топ; СОД-супероксиддисмутаза; ТХК - төрт хлорлы көміртегі; ТХК + ИГ - төрт хлорлы көміртегі + «Ибериялық гүлкекіре»; * - p<0,05 - ИТ салыстырғандағы нақты көрсеткіш; А-р<0,05-төртхлорлы көміртегімен уыттанған топтың көрсеткішімен салыстырғандағы нақты көрсеткіш; # - p<0,05 төртхлорлы көміртегі + карсил препараты тобымен салыстырғандағы нақты көрсеткіш; □ - төртхлорлы көміртегі + Ибериялық гүлкекіре экстрактысын 250мг/кг дозада қабылдаған тобымен салыстырғандағы нақты көрсеткіш. |
|||||
Қорытынды. Зерттеу нәтижесінде алынған мәліметтер ИГ өсімдігінің экстрактысының 250мг/кг және 500мг/кг массасына тең дозасын 10 күн бойын ауыз қуысы арқылы ТХК-мен уыттанған жануарларға ем ретінде енгізгенде олардың эритроциттеріндегі АТЖ-нің көрсеткіштерінің белсенділігі жоғарылап, бұл фитопрепараттың антиоксидантты әсерге ие болатынын дәлелдейді, бірақ карсил таблеткасынан көрсеткіші орта есеппен 13,5%-ға және 21,0%-ға төмен деңгейде орын алады. Алынған деректер ИГ өсімдіктерінің экстрактысы антирадикалды антитотықтырғыш қасиеттерге ие болатын дәлелдейді.
ӘДЕБИЕТТЕР
- Руководство по экспериментальному (доклиническому) изучению новых фармакологических веществ/ Р.У.Хабриев// М. - Медицина, 2005. - С.827.
- Чумакова В.Н., Осинская Л.Ф. Количественный метод определения активности цинк-медь зависимой супероксиддисмутазы в биологическом материале // Вопросы медицинской химии. - 1977. - № 5. - С. 712-716.
- Зайцев В.Г., Богочева Ю.Б., Дуфин В.Н., Левшова А.О.и соавт. Определение глутатионпероксидазной и супероксиддисмутазной активности в эритроцитах пациентов с хроническими диффузными заболеваниями печени (ХДЗП) //Клиническая и экспериментальная медицина сегодня.Тезисы меж.региональной конференции молодых ученых,Воронеж, 1997.-С.38
- Королюк М.А.,Иванова Л.М.,Майрова М.Г.,Токарев В.Е. Метод определения активности каталазы. //Лаб.дело.-1988.-№1-С.16-19.
- Глушков С. И. Нарушения системы глутатиона и их роль в патогенезе острых интоксикаций ксенобиотиками с различными механизмами токсического действия: дис. д-ра мед. наук: 14.00.20, 03
- Арутюнян А.В., Дубинина Е.Е., Зыбина Н.А. Методы оценки свобод-норадикального окисления и антиоксидантной системы организма. - Спб.: ИКФ-Фолиант, 2000. - 104 c.