АННОТАЦИЯ
Ибериялых гүлкекіре (ИГ) өсімдігінің төрт хлорлы көміртегімен уыттанған жануарлардың ханының эритроциттеріндегі липидтердің асхын тотых өнімдерінің өзгерістеріне әсерін зерттеу.
Кілт сөздер: Ибериялых гүлкекіре, липидтердің асхын тотых өнімдері, тәжірибелік зерттеу.
Кіріспе. Ибериялық гүлкекіре - күрделігүлділер (Asteraceae) тұқымдасының 1300 тегінің және 2500 түрінің бірі [1, 2, 3].
ИГ-нің хұрамында отыз тоғыз хосылыс аныхталған. Солардың бірі эфир майлары [2], флавоноидтар, илік заттар және т.б. [3, 5]. Құрамында жахында аныхталған десмостерол хосылысы да бар [4]. Құрамындағы белсенді бөлшектердің архасында халых медицинасында түрлі хасиеттеріне холданысха ие [1].
Зерттеу тәсілдері. Бейімделуден 14 күнде өткен тексіз лабораториялых ах тышхандарға бауыр хызметіне әсерін зерттеу махсатында тәжірибе жүргізілді. Интактылы топ жануарлары дистилденген су, бақылау тобы CCL4 майлы ерітіндісін қабылдады. Зерттелетін бақылау топтарының тышқандары CCL4 майлы ерітіндісін 50% майлы ерітіндісі 4-5мл/кг мөлшерде ауыз хуысы архылы хабылдады және 1 сағат алдын ИГ өсімдігінің шөбінен алынған экстрактыларды 250мг/кг және 500мг/кг дозада хабылдады, салыстырмалы топ жануарлары ТХК майлы ерітіндісін және 1 сағат алдын «Карсил» таблеткасының сулы ерітіндісін 200мг/кг дозада хабылдады [6].
«Карсил» препараты құрамына кіретін белсенді компоненті Шұбар алатікен экстрактысы - айқын гепатопротекторлық қаситеке ие болғандықтан салыстырмалы топ ретінде алынды [7, 8, 9].
ЛАТ үрдістерін биоорталардағы өнімдерінің көрсеткіштерінің мөлшері
спектрофотометриялық әдістермен анықталды. Қан плазмасы мен эритроциттеріндегі ДК деңгейін қалыптасқан [10, 11]. ЛГАТ биоортадағы аралық өнімдері - липидтердің гидроасқын тотығының деңгейі УК-спектрінің 272 нм жұту максимумында түсірілді [13].
ИГ өсімдігінің экстрактсының ТХК-мен уыттанған жануарлар қанының эритроциттеріндегі ЛАТ өнімдерінің өзгерістері 1-кестеде көрсетілген.
Тәжірибеде ТХК-мен уыттанған жануарлардың қанындағы эритроцитттерде ЛАТ өнімдерінің деңгейі әр түрлі деңгейде жоғарылайды. ДҚ-ның мөлшері интактылы топқа қарағанда өсу деңгейі 186,2%-ға тең болды, ал липидтердің гидроасқын тотығының (ЛГАТ) және тиобарбитурат қышқылымен әрекеттесетін өнімдердің (ТБҚ-ӘӨ) мөлшері екі есеге және 210,7%-ға өседі. Алынған мәліметтер ТХК-мен уыттанған ЛАТ өнімдерінің деңгейінің өсуін дәлелдеп, бұл патологияда «гиперпероксидациялық» синдром орын алатынын көрсетеді және алынған деректер ғылыми әдебиеттерде кездесетін мәліметтерге сәйкестігін көрсетеді [10, 12, 13, 14, 15, 16]. ТХК- мен уыттанған жануарларда орын алатын ЛАТ үрдісіне әсерін зерттеу үшін бақылау топ ретінде карсил препаратын 200мг/кг қабылдаған топтар алынды. Карсил таблеткасының әсерінен ТХК-мен уыттанған жануарлардың қанының эритроциттерінде ДҚ, ЛГАТ және ТБҚ-ӘӨ-нің қоюлануы ТХК- ті гепатитті жануарларға қарағанда 60,5%-ға, 41,5% -ға және 63,2%-ға төмендейді, бірақ интактылы топқа қарағанда олардың мөлшері жоғары деңгейде орын алады. Оның ішінде ДҚ қоюлануы 13,1%-ға, ЛГАТ мөлшері 16,9%-ға және ТБҚ-ӘӨ деңгейі 14,3%-ға жоғары деңгейде орын алады.
ИГ экстрактысын 250мг/кг масса дозасында 10 күн бойы ауыз қуысы арқылы енгізгенде тәжірибелі жануарлардың қанындағы ЛАТ өнімдерінің қоюлануы ТХК-мен уыттанған тобына қарағанда біршама төмендейді. ДҚ-ның эритроциттерде қоюлануы төрт хлорлы гепатитпен зардап шегетін ем алмаған және карсилді топқа қарағанда 42,2%-ға азайып және 46,24%-ға жоғарылады, бірақ бақылау тобына қарағанда 65,3%-ға тең жоғары деңгейде орын алады. ЛГАТ-ның эритроциттердегі қоюлануы ТХК-мен уыттанған ем алмаған және карсил тобына қарағанда 30,5%- ға азайды және 18,8%-ға жоғарылады, бірақ бақылау тобына қарағанда 38,9%-ға тең жоғары деңгейде орын алады. ТБҚ-ӘӨ-дің эритроциттегі ТХК-мен уыттанған бақылау және карсил тобына қарағанда мөлшері 39%-ға төмендеді және 65,6%-ға жоғарылады, бірақ бақылау тобына қарағанда 89,3%-ға тең жоғары деңгейде орын алады.
ИГ экстрактысын 500мг/кг масса дозасында 10 күн бойы ауыз қуысы арқылы енгізгенде тәжірибелі жануарлардың қанындағы ЛАТ өнімдерінің қоюлануы ТХК-мен уыттанған топқа қарағанда біршама төмендейді. ДҚ-ның эритроциттерде қоюлануы төрт хлорлы гепатитпен зардап шегетін ем алмаған тобына қарағанда 14,1%-ға азайып, карсил тобына қарағанда 117,34%-ға жоғарылады және 250мг/кг мөлшерінде ИГ экстрактысын қабылдаған жануарлардың тобымен салыстырғанда 48,6%-ға төмендеді, бірақ бақылау тобына қарағанда 145,7%-ға тең жоғары деңгейде орын алады. ЛГАТ-ның эритроциттердегі қоюлануы ТХК-мен уыттанған, ем алмаған және карсил тобына қарағанда 23%-ға төмендеді және 32%-ға жоғарылады, 250мг/кг мөлшерінде ИГ экстрактысын қабылдаған жануарлардың тобымен салыстырғанда 11%-ға жоғарылады, бірақ бақылау тобына қарағанда 54,2%-ға тең жоғары деңгейде орын алады. ТБҚ-ӘӨ-дің эритроциттегі ТХК-мен уыттанған бақылау және карсил тобына қарағанда мөлшері 28,7%-ға төмендеді және 93,75%-ға жоғарылады, 250мг/кг мөлшерінде ИГ экстрактысын қабылдаған жануарлардың тобымен салыстырғанда 17%-ға жоғарылады, бақылау тобына қарағанда 121,4%-ға тең жоғары деңгейде орын алады (кесте - 1, сурет - 1).
Кесте 1 - ИГ өсімдігінің экстрактысының әсерінен ТХК-мен уыттанған жануарлар қанының эритроциттеріндегі ЛАТ өнімдерінің өзгерістері
|
Көрсеткіштер |
Топтар |
||||
|
Интактыл ы топ |
Төрт хлорлы көміртегі (ТХК) |
ТХК+Карси л |
ТХК+ИГ 250мг/кг |
ТХК+ИГ 500мг/кг |
|
|
Диенді қоспа (отб/106 жасушаға) |
15,3±0,45 |
43,8± 1,22* |
17,3±0,45*4 |
25,3± 1,1*4# |
37,6±1,2* 4#п |
|
% |
100 |
286,2 |
113,1 |
165,3 |
245,7 |
|
ЛГАТ (отб/106 жасушаға) |
5,9±0,22 |
11,8±0,20 * |
6,9±0,22*4 |
8,2 ±0,59*4# |
9,1±0,30* 4#п |
|
% |
100 |
200 |
116.9 |
138.9 |
154.21 |
|
ТБҚ-ӘӨ (мкмоль/мг) |
2,8±0,09 |
8,7±0,59* |
3,2±017*А |
5,3 ±0,36*А# |
6,2±0,26* А#п |
|
% |
100 |
310.7 |
114.3 |
189.3 |
221.4 |
|
*Ескерту: мұндағы, ИТ - интактылы топ; ЛГАТ - липидтердің гидроасқын тотығы; ТБК-ӘӨ - Тиобарбитурат қышқылымен әрекеттесетін өнімдер; ТХК - төрт хлорлы көміртегі; ТХК + ИГ - төрт хлорлы көміртегі + «Ибериялық гүлкекіре»; * - p<0,05 - ИТ салыстырғандағы нақты көрсеткіш; А-р<0,05-төртхлорлы көміртегімен уыттанған топтың көрсеткішімен салыстырғандағы нақты көрсеткіш; # - p<0,05 төртхлорлы көміртегі + карсил препараты тобымен салыстырғандағы нақты көрсеткіш; □ - төртхлорлы көміртегі + Ибериялық гүлкекіре экстрактысын 250мг/кг дозада қабылдаған тобымен салыстырғандағы нақты көрсеткіш. |
|||||
Қорытынды. Зерттеу нәтижесінде алынған мәліметтер ИГ экстрактысының 250мг/кг және 500мг/кг массасына тең дозаларын 10 күн бойы ауыз қуысы арқылы ТХК-мен уыттанған жануарларға ем ретінде енгізгенде олардың эритроциттерінде липидтердің уытты гидроасқын тотық өнімдерінің топтасуы едәуір төмендеп, бұл препараттың антиоксидантты әсерге ие болатынын дәлелдейді, алайда Карсил таблеткасына қарағанда көрсеткіші орта есеппен 19%-ға және 32%-ға жоғарылап, төмен көрсеткішке ие болды.
ӘДЕБИЕТТЕР
- Phytochemical and biological activity of Algerian Centaurea melitensis / R.Ayad, Zine El Abidine Ababsa, F.Zohra Belfadel, Salah Akkal, Francisco Leon, Ignacio Brouard, Kamel Medjroubi/ Int. J. Med. Arom. Plants, march 2012. - Vol.2. - №1. - pp.151-154. - ISSN 22494340.
- Essential oil compounds of three Centaurea L. taxa from Turkey and their chemotaxonomy/ Omer Kilic// Journal of Medicinal Plants Research. - Bingol University, Technical Science Vocational College. - Bingol, Turkey, may, 2013. - Vol. 7(19). - pp. 1344-1350. - DOI: 10.5897/JMPR12.1233/ISSN 1996- 0875.Journals/http://www.academicjournals.org/JMPR/Accepted 9 May, 2013)
- Фенольные соединения видов рода Centaurea мировой флоры (обзор)/ М.С.Ларькина, Т.В.Кадырова, Е.В.Ермилова, // Химия растительного сырья, 2011. - №4. - С.1-14.
- A New Active Compound from Centaurea Species/ Melek U. Dumlu and Elcin Gurkan // Z. Naturforsch. 61c, 44D46 (2006); received June 6/August 1, 2005 /2006 Verlag der Zeitschrift fur Naturforschung, Tubingen • http://www.znaturforsch.com.
- Метоксифлавоны некоторых видов Centaurea / Г.Г.Запесочная, Р.И.Евстратова, М.Н.Мухамеджанова// Химия природных соединений, 1977. - №5. - С.706-707.
- Руководство по экспериментальному (доклиническому) изучению новых фармакологических веществ/ Р.У.Хабриев// М. - Медицина, 2005. - С.827.
- Расторопша пятнистая - источник лекарственных средств (обзор) / В.А.Куркин// Химико- фармац. журнал. -2003. - Т. 37. - № 4. - С. 27-41.
- Флавоноиды как биологический активные соединения лекарственных растений / В.А.Куркин, А.В.Куркина, Е.В.Авдеева// Фундаментальные исследования, 2013. -№11. - С.1897-1901.
- Гепатит. Самые эффективные методы лечения/ Попова Ю.С.// Изд. «Крылов», 2010. - С.128. - ISBN: 978-5-42260-139-4.
- Стальная И.Д. Метод определения диеновой конъюгации ненасы-щенных высших жирных кислот. / И.Д.Стальная // Современные методы в биохи-мии. М.: Медицина, - 1977. - С.6364.
- Глушков С. И. Нарушения системы глутатиона и их роль в патогенезе острых интоксикаций ксенобиотиками с различными механизмами токсического действия: дис. д- ра мед. наук: 14.00.20, 03.00.04 / С.И.Глушков. - СПб. - 2006. - 451с.
- Гаврилова В.В., Мишкорудная М.И. Спектрофотометрическое определение содержания гидроперекисей липидов в плазме крови // Лабораторное дело. - 1983. - № 3. - С. 33-36.
- Мирончук В.В. Авт. свид. №1084681 А. Способ определения содержания гидроперекисей липидов в биологических тканях. //Бюлл. 13.04.84. Белорусский НИИ кардиологии.
- Гаврилов В.Б. Анализ методов определения продуктов перекисного окисления липидов в сыворотке крови по тесту с тиобарбитуровой кислотой. / В.Б. Гаврилов, А.Р. Гаврилова, Л.М. Мажуль // Вопросы мед. химии. - 1987. - № 1. - С. 118 - 122.
- Арутюнян А.В., Дубинина Е.Е., Зыбина Н.А. Методы оценки свобод-норадикального окисления и антиоксидантной системы организма. - Спб.: ИКФ-Фолиант, 2000. - 104 c.
- Скакун Н.П., Олейник А.Н. Сравнительное действие атропина и метацина на внешне секреторную функцию печени // Фармакология и токсикология. - 1967.-Т.30.-№3.-С.334- 337.