Семіздік кезіндегі балалардың тамақтану ерекшеліктері

АННОТАЦИЯ

Қазақстан Республикасының Президенті - Елбасы Н.Ә.Назарбаев 2014 жылғы 17 қаңтардағы «Қазақстан - 2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» атты Қазақстан халқына Жолдауында «Экономиканың және халықтың барлық қызметі саласында тұрақты дамуды қамтамасыз етудегі мызғымас шарт ретінде, ұлт саулығының негізі - салауатты тамақтанудың стратегиялық мәнін атап көрсетті»[1].

Соңғы жылдары ғалымдар мен дәрігерлерді артық дене салмағы мен семіздік ауруының балалар мен жасөспірімдер арасында таралуының көбеюі қатты алаңдатуда. Балалық және жастық шақта дене салмағының қалыпты шамадан артып, семіздік ауруына шалдығуы көбінесе жүрек- қантамыр ауруларын, диабет, ортопедиялық мәселелер мен психикалық бұзылыстар дамуының қауіпті ықпалын құрайды. Баланың мектептегі төмен оқу үлгерімі мен өзін-өзі бағалаудың төмендігі де көбінесе осыған байланысты екендігі анықталып отыр. Осындай теріс әсерлерімен қатар, артық салмақ балалардың денелік және психикалық-әлеуметтік денсаулығы үшін қысқа немесе ұзақ мерзімді жағымсыз салдарлар туындатады. Балалық шақтағы семіздік - ересек жастағы семіздіктің аса маңызды болжамды факторы болып табылады. Балалық шақта пайда болған зат алмасуы мен жүрек-қантамыр кеселдері қаупінің ықпалдары ересек өмірде де сақталып, денсаулықтың нашарлауы мен мезгілінен бұрын өлім-жітімге ұшырау қаупін арттырады [2,3,4].

Кілт сөздер: балалардағы семіздік, салауатты тамақтану, рацион, тағаммен емдеу, емдәм.

Семіздігі бар балаларда тамақтануды бірінші түзетуі бейімделу кезеңінен бастау алады. Яғни, тағам рационында барлық негізгі тағамдық заттектер артық мөлшерде болуынан, баланың тамақтануын тым шектемеу керек, оны физиологиялық нормаға жақындату керек. Бейімделу кезеңінің ұзақтығы 10-14 күнге жалғасады. Жоғары сынып оқушылары үшін энергетикалық құндылығы төмен емдәмді қолданғанда, ақуыз мөлшерін біршама жоғарылатқан жөн. ақуыз өнімдері тез тойымдылық сезімін беретіндіктен, күнделікті мәзірге майсыз ет түрлері, балық, жұмыртқа, сүт және сүт өнімдері, әсіресе ашыған сүт өнімдерін қосу керек. тәуліктік рационның энергетикалық құндылығын төмендету үшін көмірсулар мен майларды жартылай азайту керек. Май құрамын 15-20 пайызға дейін семіздік дәрежесіне байланысты төмендеткен жөн.

Жеңіл сіңірілетін көмірсуларды шектеу арқылы, біз бала ағзасында энергетикалық тапшылықты туғызып, ағзадағы май қорындағы майдың шығындалуына ықпал жасаймыз, сондықтан семіздіктің дәрежесіне қарай, баланың жасына сай қалыпты жағдайдан 25-50 пайызға тәуліктік рационнан жалпы көмірсулардың мөлшерін азайтамыз. Семіздігі бар балалар тағамының құрамында қант көп болғандықтан, кисельді, газдалған жеміс сусындарын, консервіленген компоттарды, жеміс езбелерін, өндірістік және үйде жасалған шырындарды қолданбау қажет. олардың орнына табиғи жолмен алынған қышқылды-тәтті шырындарды, қант қосылмаған жеміс- жидектерді, алманың және алмұрттың қабығынан жасалған қайнатпаларын береміз. Сонымен қатар, балалар тағамына арпадан және кебектен жасалған тамақтар қосамыз, өйткені олар құрамында 50 пайызға дейін тағамдық талшықтар бар, ал ол қандағы холестерин мөлшерін төмендетіп, асқазанда тойыну сезімін тудырып, ішектің жиырылуын жылдамдатады.

Субкалориялық емдәм фонында мектеп жасындағы балаларға инсулярлық апппарттың қоздырғышын тыныштандыру мақсатында, аптасына 1-2 рет жеңілдетілген күндер өткізу керек. жеңілдетілген күндердің тәуліктік азық-түлік жиынтығының нұсқаулары 1 кестеде көрсетілген.

1-кесте - Мектеп жасындағы балаларға арналған жеңілдетілген күндердегі тәуліктік азық- түлік жиынтығының нұсқаулары

Баланың физикалық дамуына сәйкес дене салмағына жеткен кезде, демеуші емдәм тағайындалады. оның қолдану уақыты шектелмейді. Осы кезеңде азық-түлік жиынтығын энергетикалық шығындарға сәйкес етіп тағайындаймыз. Барлық отбасы мүшелері бала алдында ащы, тұщы, майлы, қуырылған тамақтарды шектеу керек, кондитерлік өнімдерді азайтып, көкөністер мен жемістерді кеңінен қолдану керек.

2-кесте - Тәуліктік рационның бір күн бойына бөлінуі.

Балалардағы семіздікті емдеудің маңызды компоненттерінің бірі - тиімді физикалық жүктеме, бірақ ол мөлшерленген болу қажет. Жүктеме баланың бұлшықеттерінің қимылына, қанайналымына, тыныс алу жүйесі және эндокриндік бездердің жұмысына жақсы септігін тигізеді[5,6,7].

Қорытындылай келе, балаларда артық дене салмағы мен семіздіктің жылдан-жылға белең алуы, ата-аналардың балаларының толуына немқұрайлы қарағандығы, сонымен қатар, мемлекет тарапынан ешқандай алдын алу шараларының ұйымдастырылмай отырғандығы алаңдатады. Егер, бұл мәселені қолға алмаса, 30-40 жылдың ішінде бұл ауру өз нәтижесін береді.

ӘДЕБИЕТТЕР

1. ҚР Президенті - Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына«Қазақстан - 2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» атты Жолдауы. 17 қаңтар 2014 жыл. Астана, Ақорда.
2. ВОЗ: Предотвращение хронических болезней: важное вложение средств. ВОЗ, 2005, - 32 с.
3. ВОЗ: Проблема ожирения в Европейском регионе ВОЗ и стратегии ее решения.ВОЗ,- 2009,- 408с.
4. Бородина О.В. Ожирение у детей и подростков (факторы риска метаболического синдрома:Автореф. дис. . канд. мед. наук / О.В. Бородина. -Москва, 2004. 24 с.
5. Хасенова Г., Чуенбекова А.Б., Бердыгалиев А.Б., Педиатрияда тағаммен емдеу, Алматы, Нур- Принт, 2012 ж. - 393 б.
6. Дедов И.И., Мельниченко Г.А., Бутрова С.А., Саваельева Л.В. Ожирение у подростков в России // Ожирение и метаболизм. - 2006. № 4. - с.30-34.
7. Тажибаев Ш.С., Балгимбеков Ш.А., Қайнарбаева М.С. Профилактика избыточной массы тела и ожирения (Модуль 2).. - Алматы: 2012. - 32 c.