Аннотация
Мақалада тікенді сарысояу өсімдігінің микроскопиялық зерттеу нәтижесі келтірілген. Дәрілік шикізаттың өзі екендігін анықтау үшін қолданылатын диагностикалық белгілері анықталды.
Кілт сөздер: дәрілік өсімдік шикізаты, тікенді сары сояу, микроскопия.
Заманауи фитотерапия арсеналында мыңдаған жылдардан бері әр түрлі елдердің халық медицинасында қолданылып келе жатқан, бірақ фармакологиялық белсенділігі ғылыми дәлелденбеген дәрілік өсімдіктер кездеседі. Солардың бірі тікенді сарысояу өсімдігі болып табылады.
Тікенді сарысояу (xanthium spinosum L.) - орманды және далалы зонада, орман алаңдарында, өзен жағалауы мен алқаптарында, тау бөктерінде, тасты және ұсақтасты тау бөктерінде, құмды, тұзды топырақта, дала бұталарында, жол бойымен өседі. Қазақстанның оңтүстік шөлдерінде кездеседі. Халық медицинасында грибокка қарсы, микробқа қарсы, вирусқа қарсы және қабынуға қарсы қолданылады [2,4].
Мақсаты: Дәрілік шикізатты анықтау барысында қолданылатын сарысояу өсімдігінің бөлек мүшелерін микроскопиялық зерттеу.
Материалдар және зерттеу әдістері. Зерттеу объектісі ретінде тікенді сарысояу өсімдігін қолдандық. Тікенді сарысояу өсімдігінің анатомо-морфологиялық құрылысын зерттеу үшін 2019 жылы Түркістан облысында гүлдеу фазасында жиналып дайындалды. ҚР МФ және МФ XI басылымның әдістемесі бойынша микроскопиялық зерттеу жүргізілді. «Ломо» Микмед-5 микроскоп (7х1, 5х4,5; 7х1, 5х20; 7х1, 5х40 ұлғайту) көмегі арқылы кесінділерді қарау және оларды суретке түсіріп алу жүргізілді [1].
Тәжірибелік бөлім
Микроскопия. Зерттеу объектісі ретінде тікенді сарысояу өсімдігінің жапырақтары мен сабағы қолданылды. Микроскопиялық зерттеу «ЛОМО» Микмед-5 микроскоп көмегімен және «Vision Bio Pro» бағдарламалық қамтамасыз етілуі арқылы фармокопеялық әдістеме бойынша жүргізілді [1].
Сабағы. Сабағы көлденең қимада дөңгеленген сәулеленген құрылымнан тұрады (1-сурет). Бумалары көп мөлшерлі коллатеральды, жабық, әртүрлі шамада шеңбердің ішінде бір қатарда бір-біріне жақын орналасқан. Бумалар арасында және ксилема айналасында склерификацияланған паренхима бар (2-сурет). Ксилема мен флоэма жақсы дамыған. Ксилема тамырлары үлкен, радиалды жолдарда орналасқан, олардың арасында қалың қабырғалы склерификацияланған паренхиманың бөлімдері бар. Сыртқы склеренхиманың үлкен аймақтары флоэмаға жабыса орналасқан (2-сурет).
Жапырақтары. Жапырақтың препараттарын бетінен қараған кезде жоғарғы эпидермистің жасушалары кішкене, көпбұрышты, сәл контурлы контурлары бар екендігі байқалады (7-сурет); төменгі эпидермистің жасушалары өте күрделі құрылымы бар (9, 10-сурет). Веналарда - парақтың осі бойымен созылған, тікбұрышты немесе қиғаш ұшы бар жасушалар орналасқан. Жапырақтың екі жағында да анамоцитарлы типтегі устьицалар шоғырланған, ал төменгі жағында одан да көп шоғырланған.
1 8
Түктердің 4 түрі: 1) жапырақтың бүкіл бетіне шашыраңқы - қарапайым екі жасушалы жұқа қабырғалы түктер, үлкен тесік тәрізді базальды жасушамен және өткір мұрынға созылған терминалды жасушамен көп түрлі түктер (5, 7, 9-суреттер),жоғарғы эпидермисте төменгі эпидермиске қарағанда көп; 2) жай көпжасушалы (көбінесе 3-5 жасушалы) бір қатарлы қалың қабырғалы түктермен ұштары және бөшке тәрізді жасушалары бар, көбінесе қоңыр құрамы бар; жапырақтың екі жағында да кездеседі(6, 9-сурет); 3) жапырақтың бетінде, оның жиегі мен тамырында қарапайым 3-5 қабатты қалың қабырғалы конустық бір қатарлы түктер, дөрекі силикон кутикула бар, олардың жасушаларында қоңыр заттар жиі кездеседі (7, 11-сурет); көбінесе түктің бұл түрі сфералық көп клеткалы негіз тіректерінде (тұғырларда) орналасады, кейде мұндай түктердің ақырғы клеткасы созылып, ұзын шұңқырды құрайды (8-сурет); 4) қарапайым көп жасушалы бір қатарлы, жұқа қабырғалы құрт тәрізді түктер жапырақ пен тамырдың бүкіл бетінде кездеседі (сурет 5, 7, 10, 12).
1 9
20
Қорытынды
Біз Қазақстанның оңтүстігінде өсетін тікенді сарысояу өсімдігінің негізгі анатомиялық және диагностикалық белгілерін анықтадық. Шикізаттың түпнұсқалығын анықтау үшін ұсынылған анатомиялық диагностикалық сипаттамалар белгіленді.
Литература
- Государственная фармакопея Республики Казахстан, первое издание, Астана 2008
- Смольянинова Л. А. Род 1507. Дурнишник — Xanthium // Флора СССР : в 30 т. / начато при рук. и под гл. ред. В. Л. Комарова. — М. ; Л. : Изд-во АН СССР, 1959. — Т. 25 / ред. тома Б. К. Шишкин. — С. 521—530. — 630 с. — 2500 экз.
- Государственный кадастр растений Южно-Казахстанской области. Научно – издательский центр «Ғылым» . Аралбаев Н.К., Кудабаева Г.М. 2002
- Байтенов М.С., Васильева А.Н., Рамаюнова А.П. Иллюстрированный определитель растений Казахстана.– Алма-Ата: Наука, 1972. – Т. III. – 500 с.
- Бендер К.И., Гоменюк Г.А., Фрейдман С.Л. Указатель по применению лекарственных растений в научной и народной медицине. – Саратов: Саратовский ун-т, Саратовский ун-т, 1988. – с. 84-92.