Аңдатпа
Мақалада 11-12 және 16-17 жас аралығындағы оқушылардың 2019 жылдың қараша айындағы ақыл-ойының жүмыс қабілеттілігінің көрсеткіштері (тапсырманы орындаудың дәлдік коэффициент!, ақыл-ой өнімділігінің коэффициент!, көру ақпаратының көлемі, ақпаратты өңдеу жылдамдығы) қарастырылған. Семей қаласындағы 6 және 11 сынып оқушыларына 2019-2020 оқу жылында зерттеу жүмысы жүргізілді. Зерттеуге қарастырылған оқушылардың жалпы саны - 20 оқушы (10 оқушы 11 сыныптан, сәйкесінше 10 оқушы 6 сыныптан). Өткен бірнеше жылдықта мектеп бағдарламалары күрделеніп, оқушыға түсетін оқу жүктемесінің көлемі ұлғаюда. Осы жағдай оқушының жалпы денсаулығына кері әсерін тигізуде. Заманауи мектеп бағдарламасы оқушының психоэмоционалдық жүктемесін арттырды. Ал біз зерттеп отырған топ оқушыларының алдында сыртқы жиынтық бағалау сынақтары күтіп тұрды. 11 сынып үшін ұлттық біріңғай тестілеу мен 6 сынып үшін Назарбаев зияткерлік мектебінің Өркен грант иегері атану үшін өткізілетін емтиханы. Сол себептен біз мектептің ауыр жүктемесімен қатар сыртқы жиынтық бағалауға дайындалып жүрген оқушылардың психофизиологиялық жағдайының динамикасын зерттеуді мақсат еттік. Ақыл ойдың жұмыс қабілеттілігінің көрсеткіштері өнімділіктің сезімталдық жүйесінің жұмыс істеу қарқындылығына, есте сақтау жағдайына, ойлауға, эмоциялардың өрнегіне байланысты. Аталған көрсеткіштер адамның психикалық денсаулығына тәуелді органның функционалдық жағдайының ажырамас сипаттамасы болып табылады.
Kipicne
Балалар мен жасөспірімдерді қорғау - мемлекеттік саясатымыздың ажырамас бөлігі. Мемлекетіміздің болашағы, дамуы мен нығаюы келер ұрпақ пен жастардың қолында екені баршаға мәлім. Жас үрпақ - бұл мемлекетіміздің ең маңызды іргетасы. Осыған орай олардың денсаулығы мемлекетіміздің алаңдауға тұрарлық бірден бір саяси бағыты. Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан-2050» Стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауында “Бала тәрбиелеу - болашаққа ең үлкен инвестиция. Біз бүл мәселеге осылай қарап, балаларымызға жақсы білім беруге ұмтылуымыз керек. Мен өскелең ұрпақтың озық білім алуы үшін мүмкіндік туғызуға көп күш жүмсадым: «Балапан» бағдарламасы жүзеге асып, Зияткерлік мектептер, Назарбаев Университет!, «Болашақ» бағдарламасы жүмыс жасап жатыр. Өздеріңіз білесіздер, оган тек дайындыгы бар жэне дарынды балалар ғана оте алады. Баланы білім мен еңбекке дайындау - ата- ананың борышы.” Қазақстан элемдік аренаға шығуы үшін білімге приоритет берді. Осыған байланысты елімізде сабақ уақытынан тыс қосымша білім беру орталықтары қарқынды түрде көбейіп, қосымша білімге деген сүраныс жоғарылаған. Облыстардың, Алматы жэне Астана қалаларының білім басқармаларының деректері бойынша 2013 жылы қосымша білім беру ұйымдарының желісі 641 (2011 ж. - 621, 20 ұйымға үлғайған) болды. Қосымша білім берумен қамтылған 6 - 18 жас аралығындағы балалардың саны 563 833 адамға жетті. Балалардың қосымша білім беруге қатысу деңгейі БҚО 83,3%-дан ОҚО 7%-ға дейінгі аралықта қүбылады. Білім беруді дамытудың 2011 - 2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында балалардың қосымша білім берумен 30-дан 50%-ға дейін қамту көзделген [1].
Қазіргі таңда ЖОО орындары мен дарынды мектептептерге түсуге талпынатындар саны өсуде. Сол сбептен білімге қойылатын талаптар да қатаңдай түсті. Көптеген ата-аналар елбасы жоғарыда айтқандай балаларына білім алғызуды өздеріне борыш санағандықтан, дарынды мектептерге түсіру үшін балаларын қосымша оқуға беруде. Көптеген жоғарғы сынып оқушылары ұлттық біріңғай тестілеу мен кешенді тестілеуден өту үшін мектептен тыс білім алуға мэжбүр.
Заманауи педогогикалық үрдіс оқушыларға бірқатар зиянды эсер (оқу жүктемесінің артуы, оқу программасының күрделенуі, күн тэртібінің өзгеруі, жиһаздың сэйкес келмеуі т.с.с.) етуде. Дэстүрлі мектептермен салыстырғанда аптасына 27,3-50 % құрайтын оқу жүктемесі гимназия мектептеріне басты фактор болып саналады [2].
ҚР ДСМ мэліметі бойынша 53,8 % қазақстандық оқушыларда эртүрлі патологиялық ауытқулар анықталған [3].
Оқу жүктемелері заманауи білім беру жүйесінің эртүрлі қырымен тікелей байланысты. Е.В.Соснина оқушылардың ақыл ой жүктемелерін зерттеу барысында гимназия оқушыларының арасында оқу күнінің соңына қарай шалдығу мен шаршау 40-55 % құрады. Дэстүрлі мектептерде 25-38 %) [4].
Зерттеу әдістері
Семей қаласындағы 6 жэне 11 сынып оқушыларына 2019-2020 оқу жылында зерттеу жүмысы жүргізілді. Зерттеуге қарастырылған оқушылардың жалпы саны - 20 оқушы (10 оқушы 11 сыныптан, сэйкесінше 10 оқушы 6 сыныптан). Ақыл-ой жүмысы Анфимов кестесі көмегімен тексеріліп, төмендегі көрсеткіштер анықталды.
A - тапсырманы орындаудың дэлдік коэффициент!.
P - ақыл-ой өнімділігінің коэффициент! .
Q - 0,5936-бір белгіге келетін ақпараттың орташа көлемі, бит.
V - ақпаратты қайта өңдеу жылдамдығы, бит/с; 2,807 бит - өткізіп алынған бір белгіге келетін ақпаратты жоғалту.
Анфимов кестесін толтыру эдістемесі:
Кестелерді таратып беріңіз. Негізгі мақсатты түсіндіріңіз: мүмкіндігінше тапсырманы тез жэне дэл орындау, яғни берілген эріптерді сызып тастау. Мұқият жүмыс істеу керек екенін ескертіңіз, яғни қажетті белгілерді жіберіп алмау, артық белгілерді сызып тастамау, жолды өткізіп алмау. Жүмыс 4 минутқа созылады [5].
Кесте 1 Анфимов кестесіне сай ақыл-ой қабілетінің көрсеткіш нормасы [6]
|
Бағалау |
Еңбек өнімі - Қаралған әріп саны |
Еңбек өнімі - Жіберілген қателіктер |
|
Өте жақсы |
1000 нан жоғары |
0-2 |
|
жақсы |
900-1000 |
3-5 |
|
қанағаттанарлық |
700-900 |
6-10 |
|
Қанағаттанарлықсы 3 |
700ден кем |
11 және одан көп |
Нәтижелері
Біз Анфимов кестесін қолдана отырып келесіде нәтижені алдық:
Кесте 2 11-12 жас аралығындағы оқушылардың ақыл-ой қабілетінің көрсеткіші
|
Жасы |
07.10.2019 |
|||
|---|---|---|---|---|
|
A |
P |
Q |
V |
|
|
12 |
0,86 |
605,44 |
417,894 |
2,991 |
|
12 |
0,61 |
498,37 |
484,97 |
1,424 |
|
12 |
0,72 |
660,96 |
544,92 |
2,235 |
|
11 |
0,96 |
989,76 |
587,52 |
2,354 |
|
12 |
0,94 |
758,58 |
479,04 |
1,891 |
|
12 |
0,99 |
739,53 |
443,42 |
1,836 |
|
12 |
0,93 |
530,1 |
338,35 |
1,34 |
|
11 |
0,96 |
813,12 |
502,78 |
2,036 |
|
12 |
0,99 |
781,11 |
467,16 |
1,935 |
|
11 |
0,97 |
777,94 |
476,07 |
1,925 |
|
Орта |
0,893 |
715,491 |
474,212 |
1,9967 |
|
жасы |
07.10.2019 |
|||
|---|---|---|---|---|
|
A |
P |
Q |
V |
|
|
17 |
0,97 |
892,26 |
547,299 |
2,234 |
|
17 |
0,79 |
514,39 |
348,653 |
1,345 |
|
17 |
0,91 |
589,68 |
384,653 |
1,521 |
|
16 |
0,83 |
898,92 |
529,491 |
1,855 |
|
16 |
0,96 |
984,27 |
608,44 |
2,465 |
|
17 |
0,93 |
1165,63 |
747,936 |
2,988 |
|
17 |
0,91 |
651,8 |
427,392 |
1,676 |
|
17 |
0,93 |
1163,43 |
742,594 |
2,94 |
|
16 |
0,91 |
656,84 |
427,392 |
1,652 |
|
17 |
0,97 |
1224,66 |
749,123 |
3,051 |
|
Орта |
0,904 |
874,188 |
551,2973 |
2,1727 |
Алынған ақпараттарды саралай келе төмендегідей нәтижені шықты.
Кесте 3 11-12 және 16-17 жас аралығындағы оқушылардың ақыл-ой қабілетінің
көрсеткіші
|
Бағалау |
11-12 жас |
16-17 жас |
|
Өте жақсы |
- |
- |
|
Жақсы |
2 оқушы |
1 оқушы |
|
Қанағаттанарлық |
3 оқушы |
4 оқушы |
|
Қанағаттанарлықсыз |
5 оқушы |
5 оқушы |
Өздеріңіз байқағандай оқушылардың жартысы қанағаттанарлықсыз нәтиже көрсетуі олардың ойлау жылдамдығының қалыптан ақырындағанын әрі қателіктердің жиілеуін көрсетеді. Бұл дегеніміз олардың психофизиологиялық жүктеменің ауырлағанын байқатты.
Қорытынды
Барлық нәтиже олардың арасындатура байланыс барын көрсетеді. Алайда, оқушыда оқу кезінде шаршау ғана емес, сонымен қатар қажуда байқалуы мүмкін. Бұл ретте жұмыс істеу қабілеттілігінің толық қалпына келтірілмеуі себебінен қарқынды немесе ұзақ жүмыс істеуден туындаған ағзадағы неғұрлым терең және тұрақты өзгерістер болады. Себеп-салдарлық байланыстарды талдау оқушылардың шаршауына ықпал ететін факторлардың үш тобын бөліп көрсетуге мүмкіндік береді: 1) жалпы еңбек пен оқу процесін дұрыс ұйымдастырмау; 2) оқу жүктемесінің баланың немесе жасөспірімнің жас және жеке ерекшеліктеріне сәйкес келмеуі; 3) оқыту режимі мен жағдайларына қойылатын гигиеналық талаптарды елемеу [7].
Осылайша, қарқынды оқу бағдарламасы жалпы қабылданған дәстүрлі оқу бағдарламасымен салыстырғанда бір күн, апта және жыл бойы оқушылардың ақыл- ой қабілеттілігінің ерте төмендеуін тудырады [8].
Зерттеу барысында оқушылардың психофизиологиялық жағдайы көңіл қуантарлық жағдайда емес. Оқушылардың 50% қанағаттанарлықсыз нәтиже көрсетті. Мектептегі сабақ кестесінің нормаға сай келе бермейтінін есепке алар болсақ оқушылардың қосымша білім алулары олар үшін көп күш талап етері анық. Бұл үлгілік ұсыныстардан артық күштеме түсіретіні белгілі [9].
Әдебиеттер:
- Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрі Балалардың құқықтарын қорғау комитеті Қазақстан Республикасындағы балалардың жағдайы туралы баяндама Астана, 2013 жыл 17 бет.
- Швецов А.Г., Кабиева С.М., Приз В.И., Калишев М.Г. Изучение влияния обучения по экспериментальной программе на состояние здоровья гимназистов //Гигиена и санитария. — 2000. — № 3. — С. 21-23.
- Аканов А.А., Чен А.Н. Здравоохранение Казахстана. Основы политики и стратегии (к разработке программы развития отрасли до 2010 года): Материалы. — Алматы, 2001. — 91 с.
- Соснина В., Сетко А.Г. Влияние инновационных систем обучения на формирование адаптационных возможностей гимназистов // Гигиена и санитария. Издательство “Медицина” г.Оренбург 2009. — № 4. — С. 64-65.
- Гуминский А.А., Леонтьева Н.Н., Маринова К.В. Руководство к лабораторным занятиям по общей и возрастной физиологии. Москва «Просвещение» 1990 г., с. 118-121.
- Фалова О. E., Нестерова Н. И. Сборник практических работ по курсу “физиология человека” г. Ульяновск УлГТУ, 2007. - 13 с.
- Смирнов Н.К. Здоровьесберегающие образовательные технологии в современной школе. —M.: АПК и ПРО, 2002. —121 с.
- Емелина А.А., Порецкова Г.Ю. Влияние учебной нагрузки на функциональное состояние сердечно-сосудистой системы старшеклассников // Практическая медицина. — г. Казань, 2010. — № 46. — 51 с.
- Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2012 жылгы 8 қарашадағы№ 500 бұйрығына 16 және 17 - қосымшасы.