Соңғы жылдары фитофармакология пәні фармакологияның аса маңызды бөлігі болып келеді және клиникада фитофармакологиялық қосылыстардың қолданылуы өте жоғары бағалануда. Дүниежүзілік Денсаулық Сақтау ұйымы сарапшыларының деректері бойынша 10 жылдан кейін дәрілік препараттардың жалпы мөлшерінің 60% фитопрепараттар болады.
Ресми көрсеткіштің нұсқауы бойынша Қазақстанда 200 мыңнан астам қант диабетімен ауыратын науқастар бар екен. Осы орайда,барлық науқастарға әсер ету механизмі жоғары, жанама әсері төмен фитопрепараттардың ауадай қажет екені айтпаса да түсінікті.
Қазіргі таңда барлық әлемде өсімдіктерден алынған препараттарға сұраныс жоғары,сондықтан жаңа фитопрепараттарды жасау технологиясы үлкен ізденістерді қажет етеді. Дәрілік өсімдіктер бойынша ғылыми зерттеу жұмыстары фармацияның өзекті мәселесі болып табылады.Қазіргі кезде фармакогностар өсімдікті тек шикізат көзі ретінде ғана біліп қоймай ондағы қажетті фармакологиялықбелсенді заттардың биосинтезін жеделдету мақсатында дала жағдайынан бастап ресурстық,фитохимиялық және инструменталдық зерттеулерге дейінгі кең әдістерді меңгеруде.
2011-2015 жылдарға арналған «Салауатты Қазақстан» Мемлекеттік бағдарламасында «ҚР фармацевтикалық өндірістерін дамыту» мәселесі қаралды.
Қазақстанда шипалық қасиетке ие алуан түрлі өсімдіктер өседі. Осынау әрқилы географиялық аймақта қоныс тепкен емдік, шипалық қасиеттері алуан түрлі өсімдіктерді өз қажетімізге қолдануға мүмкіндік зор.Тіпті осыдан үш мың жыл бұрын кейбір шығыс елдерінде қазіргі қолданылып жүрген дәрілік өсімдіктердің бірсыпырасы белгілі болған.
Диабет созылмалы аурулар дамуында қатер факторы семіру болғандықтан күрделі медициналық мәселе болып табылады. Семіруді емдеудің негізгі қағидасы қабылдайтын тағамның қуаттылығын төмендету және физикалық белсенділікті арттыру. Бұл шаралардың тиімсіздігінде фармакологиялық препараттарды және жағымсыз әсері төмен фитопрепараттарды қолдануға тура келеді.
Тәжірибелік медицина үшін аса қызығушылық туындататын,қант диабетін емдеу үшін қолданылатын ұйқы безінің инсулин гормоны. Дегенмен, қазіргі кезде аталған патологияда қолданылатын заттар келесі топтарға бөлінеді:
- орын басушы ем үшін қолданылатын заттар; инсулиннің бөлінуін ынталандыратын заттар;
- асқазан ішек жолдарындағы майлардың сіңірілуін бұзатын заттар;
- органолептикалық қасиеті бойынша майларды алмастырушы заттар;
- қантты алмастырушы заттар;
- жан жақты және диабетке қарсы өте тиімді зат инсулин.
Адамның және бірқатар жануарлар инсулинінің синтезі жүзеге асқан.Қазіргі уақытта адам инсулині гендік инженерия жолымен алынады. Заманауи дәрілерге шолу жүргізейік:
ДИАБЕТОН MR- Гликлазид 60мг (Франция) АМАРИЛ- Глимепирид 2 и 4мг (Италия)
ТИОГАММА –Тиокт қышқылы 600 мг (Германия) СИОФОР-Метформин 1000,850.500 мг (Германия) ГЛЮКОФАЖ-Метформин 1000,850,500 мг (Франция) ГЛЮКОВАНС-Метформин гидрохлорид 500 мг,Глибенкламид 5 мг (Франция) МАНИНИЛ-Глибенкламид 5 и 3,5 мг (Германия) НОВОНОРМ-Репаглинид 0,5 мг,1,0 мг,2,0 мг (Дания) ГЛЮКОНИЛ-Метформин 500 мг,1000 мг (Қазақстан Республикасы) Бұл препараттар дәріхана сөресінде кездесетін, күнделікті сұранысқа ие дәрілер.Әрине фармакологиялық әсерімен қоса,жағымсыз әсерлері,қолдануға болмайтын жағдайлары бар,айрықша нұсқауларды қажет ететін препараттар. Сондықтан бүгінгі көтеріп отырған өзекті мәселеміз соңғы жылдары өте жоғары бағаланып жүрген,клиникада фитофармакологиялық қосылыстардың қолданылуы.
Қазіргі ғылыми деңгейде зерттеулер жүргізілген және өсімдіктің химиялық құрамы туралы түсінікті дамытатын,кеңінен қолданылып жүрген өсімдіктер ішінде қант диабетін емдеуге,келесі шипалы өсімдіктер шикізаты қолданылады: Топинамбур тамыры, Джимнема жапырақтары, Бақбақ тамыры, Стевия жапырақтары,Қызылмия тамыры және құрамында дәрумендері бар өсімдіктер қолданылады.Мысалы, Алтай өлкесі «Эвалар» ЖАҚ Ресей елінен шығатын «Олиджим» тағамға биологиялық қоспа- инулиннің көзі ретінде қолдануға кеңес етіледі. Шығарылу түрі 0,52 г-нан 100 таблетка. Құрамы (1таблеткасының):инулин- 300мг,джимнема сығындысы-40мг. Қолдануға ұсыныстар: ересектерге күніне 2 таблеткадан тамақ үстінде 2 рет. Қабылдау ұзақтығы – 25күн.5 күндік үзіліспен ұдайы қабылдауға кеңес беріледі. 4 таблеткасының құрамында өсімдік тектес тағамдық,талшықтарды (инулинді) тұтынудың тәуліктік сәйкес деңгейінің 60% бар.
Қазақ тағамтану академиясы мақұлдаған «Топинекс» биологиялық белсенді қоспаның құрамында тек табиғи қоспалар инулин,пектин,липидтер,В1,В2,В6,С,РР витаминдері,таптырмайтын аминоқышқылдар,минералдар. Ерекше дәмнің себебі құрамында денсаулыққа пайдалы қышқылдар бар,олар алмас,янтарлы, лимон,фурмалы. Терапияда бір өзімен емдегенде де,емнің басқа түрлерімен үйлестіргенде де ешқандай теріс әсерлер байқалған жоқ. Топинэкс диабетке қарсы қолданылатын дәрілермен де емдік шөптерменде,қызылмия тамырыменде жақсы үйлеседі.Ал қызылмия тамыры басқа дәрілердің сіңімділігін тездетеді және табиғи өте мықты биостимуляторы деп есептеледі.
Қант диабеті науқастарына қанның құрамындағы қантты төмендетуге үй жағдайында коктеиль жасап ішуге болады:
Мыңжапырақ шөбі 25,0
Раушан жемістері 50,0
Сарыбас шайқурай шөбі 30,0
Қаражеміс жемістері 10,0
Ксилит қалауынша
Су 1000,0 мл-ге дейін
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
- Ушбаев К.У. Новые лекарственные препараты. – Алматы: 2000. - 172 с.
- Келимханова С.Е. Фармакогнозия. – Алматы: 2014. – С.10.
- Рахимов Қ.Д. Қазақстанның фармакологиялық табиғатын зерттеу. - Алматы:1999. – 229 б.
- Адекенов С.М. Разработка оригинальных фитопрепаратов их применение в клинике. //Вестник АГИУВ – 2008. – №4. – С. 7-8.
- Рахимов Қ.Д., Сиқымбаева Л.М., Темиргалиева Э.М. Фитофармакология және фитотерапия негіздері./Монография. Алматы:2010. – 356 б.
- И.И.Курамысова, В.Ф.Аксенова, Н.Г.Татимова. Лекарственные растения. - Алма-Ата: 1989. - 276 с.