Атырау облысындағы қырым-конго геморрагиялық безгегінің иксод кенелерінде таралуы

Мақалада Қазақстан Республикасы (ҚР) Атырау облысы аумағында Қырым геморрагиялық қызбасының табиғи ошағын анықтау және үй жануарларының паразиттік иксод кенелеріне зерттеу жүргізілді. Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрлігінің Қоғамдық денсаулықты қорғау комитетінің «Ұлттық сараптама орталығы» ЖШҚ РМК Атырау облысы бойынша филиалы мен Атырау облысының обаға қарсы күрес станциясы Конго-Қырым геморрагиялық қызбасына зерттеу жүргізді. Кенелердің залалдануын анықтау үшін ИФТ әдістері қолданылды.

Жұмыстың мақсаты Атырау облысындағы иксод кенелерінің түрлік құрамын зерттеу және Конго-Қырым геморрагиялық қызбасының (КҚГҚ) жұқтыруын анықтау болып табылады.

Зерттеу материалдары мен әдістері: зерттеуге арналған материал өрістен, малдардан (сиырлар, түйелер, ешкілер, қойлар, иттер) жиналған және адамды тістеген кенелер болып табылады. Конго Қырым геморрагиялық қызбасын анықтау үшін ИФТ әдісі қолданылды. Деректерді өңдеу кезінде статистикалық талдау әдістері пайдаланылды.

Кенелердің эпидемиологиялық рөлі.

Табиғатта иксодты кенелер екінші дәрежелі рөл атқарады өсімдіктерді тозаңдатпайды, құстар мен жануарлар санын реттеу факторларына жатпайды. Дегенмен, олар жер шарының көптеген аумақтарында Конго-Қырым геморрагиялық қызбасының резерві ретінде эпидемиологиялық және эпизоотиялық маңызы зор. Иксод кенелерінің отбасында 650-ден астам түрі бар [2].

Кенелер ауруларды тасымалдаушы болып табылады:

1. Бактериялық (Ку-қызба, бруцеллез, эрлихоз)
2. Вирустық (Қырым қызбасы, энцефаломиелит)
3. Инвазиялық аурулары (қышыма, пироплазмидоз, кене сал) [5].

Кене энцефалиті еңбекке қабілетті халықтың денсаулығының нашарлауына, мүгедектікке және өлімге әкеп соқтырады [4].

2015 жылға иксод кенелерін зерттеу.

2015 жылы Атырау қаласында және оның 7 ауданында малдан және егістіктен кенелер жиналды. Барлығы 320 бас ірі қара мал қаралып, 2095 дана иксод кенелері жиналды, соның ішінде: H.asiaticum - 1180, H.scupense - 223,

1. anatolicum 239, H.detritum 45, D.niveus 395, R.schulzei 1, R.pumilio 12. Бір жануарға кененің молшылық индексі 6,5.

Сурет 1 2015 жылы ІҚМ-дан жиналған кенелерді түрлері бойынша бөлу (%)

Құрманғазы, Жылыой, Махамбет ауданының аумағында барлығы 696 дана иксод кенелері жиналды, оның ішінде түрлері бойынша: D.daghestanicus 510, R. Shulzei 39, R.

Pumilio 1, H. Asiaticum 146.

2015 жылы ИФТ әдісімен Конго-Қырым геморрагиялық қызбасын анықтау үшін 2503 дана (315 пул) иксод кенелері зерттелді. Сонымен қатар, Конго-Қырым геморрагиялық қызбасы 9 кененің пулында оң нәтижелер алынды (2,8 %).

Оң нәтижелер Құрманғазы (6 елді мекенде), Жылыой (2 шатқалда, 2 елді мекенде), Махамбет (1 шатқалда) және Атырау қаласында (Алғабас ауылы 1 елді мекенде) алынды.

Атырау қаласының обаға қарсы станциясының КонгоҚырым геморрагиялық қызбасының табиғи ошағын іздестіру мақсатында Құрманғазы, Жылыой аудандарында малдан иксод кенелерін жинау жұмыстары жүргізілді. Барлығы 2472 дана иксодты кенелер (795 пул) жиналып, зертханалық зерттелді, оның ішінде 16 кенелер пулында оң нәтижелер алынды, иксодты кенелердің жұғу пайызы 2% құрады.

Кесте 1 Аудандар бойынша таралуы

Оң нәтижелер Құрманғазы (6 елді мекенде), Жылыой (2 шатқалда, 2 елді мекенде), Махамбет (1 шатқалда) және Атырау қаласында (Алғабас ауылы -1 елді мекенде) алынды. Оң нәтижелер әртүрлі 257 кенелерде анықталды, оның ішінде: h.asiaticum 241, h. marginatum 2, D. niveus 10, H. scupense 4.

Сурет 3 2015 жылы зарарланған кенелер түрлері бойынша бөлу

2016 жылы иксод кенелерін зерттеу.

2016 жылдың сәуір-мамыр айларында Атырау қаласында және оның 7 ауданында малдан және егістіктен кенелер жинау жүргізілді.

Барлығы 205 ірі қара мал басы тексерілді, бұл ретте 1053 дана иксодты кенелер жиналды, оның ішінде h.asiaticum 839, d. Niveus 208, R. Schulzei 5, R. Pumilio 1. Бір жануарға кененің молшылық индексі 5,1 құрады.

Сурет 4 2016 жылы ІҚМ-дан жиналған кенелерді түрлері бойынша бөлу (%)

Құрманғазы, Жылыой, Махамбет ауданының аумағында барлығы 623 дана иксод кенелері жиналды, оның ішінде түрлері бойынша: d. niveus 413, h. asiaticum 198, R. Pumilio 12.

2016 жылы ИФТ әдісімен 1496 дана иксод кенелері (295 пул) Конго-Қырым геморрагиялық қызбасына зерттелді. Сонымен қатар, КҚГҚ оң нәтижесін ірі қара малдан жиналған кенелердің 6 пулынан, 46 данасында (2,3%) табылды. Оң нәтижелер Жылыой ауданы Тұрғызба, Жаңа

Қаратон елді мекендерінде, Атырау қаласы Қайыршақты ауылдық округінде алынды.

Кесте 2 2016 жылы КҚГҚ-да кенелерді зертханалықзерттеу нәтижелері

Оң нәтиже Атырау қаласы мен Жылыой ауданында анықталды.

Атырау қаласының обаға қарсы күрес станциясы КонгоҚырым геморрагиялық қызбасының табиғи ошағын іздестіру мақсатында Құрманғазы, Исатай, Қызылқоға аудандарында ауыл шаруашылығы, үй жануарларынан иксод кенелерін жинады. Барлығы 2747 дана иксод кенелері (1096 пул) жиналып, зертханада зерттелді, оның ішінде 9 кененің пулында оң нәтижелер алынды, иксод кенелерінің жұғу пайызы 0,8% құрады.

Конго-Қырым геморрагиялық қызбасының табиғи ошағын іздеу мақсатында ИФТ әдісімен Исатай және Құрманғазы аудандарының 651 сынамасы зерттелді.

Тексеру нәтижесінде Құрманғазы ауданы бойынша 4 оң сынама алынды: 1 пул Hyalomma asiaticum 1 дана, 2 пул Hyalomma asiaticum 13 дана, 3 пул Hyalomma scupense кене 8 дана, 4 пул Hyalomma scupense кене 2 дана.

Қызылқоға ауданында 446 ауыл шаруашылығы жануарлары тексерілді (оның ішінде 284 сиыр,10 түйе,100 ешкі, 50 қой, 2 жылқы). Барлығы 1020 дана кенелер жиналды.

Кенелердің түрлік құрамы: Hyalomma asiaticum 918 дана, Hyalomma marginatum 74 дана, Dermacentor niveus 21 дана, Dermacentor marginatus 4 дана, Rhipicephalus sculzei 3 дана.

Қызылқоға ауданы бойынша бес сынамада КҚГҚ оң нәтижелер анықталды. 1 пул кене Dermacentor niveus 2 дана , 3 пул кене Hyalomma asiaticum 1 дана, 3 пул кене Hyalomma asiaticum-18 дана, Hyalomma marginatum 9 дана, 5 пул кене Hyalomma asiaticum-3 дана.

Кене шағу бойынша медициналық көмекке жүгінген: 2015 жылы 40, 2016 жылы 42 адам, олар 14 күн медициналық бақылауға алынды.

2016 жылы КҚГҚ 64 адам тексерілді, оның ішінде кене шағуымен 18, қызба ауруларымен 46, нәтижелері теріс.

2015 жылы КҚГҚ да 89 адам тексерілді, оның ішінде кене шағуымен 40, қызба ауруларымен 49, нәтижелері теріс. Зерттеу нәтижелері.

ҚР Атырау облысы аумағында 2015 2016 жылдары иксодты кенелердің 9 түрі анықталды. Кенелердің түрлік құрамы: h.marginatum, h. asiaticum, h. scupense, h. anatolicum, h. detritum, d. niveus, R. schulzei, R. pumilio, d. daghestanicus. ІҚМ-дан жиналған кенелердің арасында h. asiaticum (56% 2015 жыл, 80% -2016 жыл) түрі басым, ал алқапта жиналған кенелердің арасында d. daghestanicus (76% -2015 жыл), d. niveus (68% -2016 жыл) басым болды. Облыс бойынша иксод кенелерін жұқтыру пайызы 2% (2015 жыл) және 2,3% (2016 жыл) құрады. Кенелердің ең жоғары зақымдануы Жылыой ауданында 5,6%(2015 жыл), 4,3% (2016 жыл) және Атырау қаласында 10% (2016 жыл). Бұл антропогендік әсерге байланысты.

Атырау облысы бойынша таралу мен жұқтырудың ең жоғары көрсеткіштері Hyalomma asiaticum болып табылады. 2015 жылы H.Asiaticum КҚГҚ жұқтыру деңгейі 94% құрады.

ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Абдулгазис С.С. Особенность распространения иксодовых клещей на территории Крыма // Человек-Природа-Общество: Теория и практика безопасности жизнедеятельности, экологии и валеологии. 2015. №1. С. 23-24.
2. Значимость клещей в ветеринарной медицине // VetPharma. 2015. №1(23). С. 37-38.
3. Ефимова А.Р., Дроздова О.М., Рудакова С.А. Эпидемиологическая характеристика клещевых инфекций в Кемеровской области // Sciences of Europe. 2016. №2-2(2). С. 19-22.
4. Оборин М.С., Артамонова О.А. Теоретические аспекты анализа науч ных работ по изучения клещевых инфекций // Антропогенная трансформация природной среды. 2015. №1. С. 51-57.
5. Джамбулатов З.М., Ахмедов М.М., Сакидибиров О.П. К фауне клещей Респулики Дагестан. // Юг России: экология, развитие. 2018. Т.13, №2. С. 43-51.
6. Соколова О.В., Чащин В.П., Попова О.Н., Бузинов Р.В., Пасынкова М.М., Гудков А.Б. Эпидемиологические особенности распространения клещевого вирусного энцефалита в Архангельской области // Экология человека. 2017. №4. С. 12-19.