Бұл мақалаДа балаларДағы тағамДық аллергияның клиникалық көріністерінің ерекшеліктері, оны емДеуДің негізгі принциптері және балалық кезеңДе көп таралған аллергенДер қарастырылаДы.
Өзектілігі: тағамдық аллергия - педиатрияның өзекті болады, тері, асқазан-ішек, респираторлық және басқа да мәселелерінің бірі. Ол өмірдің алғашқы жылдарында пайда аллергия көріністерімен байқалады.
Қазақстанда, сондай-ақ бүкіл әлемде аллергиялық аурулардың таралуының тұрақты өсуі байқалады. Аллергиялық аурулар санының өсу себептерінің бірі индустриалды елдердің және әсіресе ірі қалалардың тұрғындарының өмір салты мен тамақтануының өзгеруі болып табылады. Тағамның құрамы ғана емес, сапасы да өзгерді. Тәтті тағамдар мен майлы тағам өнімдері сияқты азықтардың санының артуы эндокриндік аурулардың дамуына әкеледі: қант диабеті, семіздік, иммундық жүйенің қорғаныш қасиеттерін төмендетеді. Екінші жағынан, антиоксиданттарға және омега-3 май қышқылдарына бай тағамдардың рационда азаюы аллергиялық және аутоиммундық ауруларға қатысы бар иммунологиялық көрсеткіштердің өзгерістеріне әкеледі..
Соңғы жылдары балалар мен ересектер арасында осы патологияның күрт ұлғаюы тағамдық аллергиясына зерттеушілердің қызығушылығы арттыра түсті. Эпидемиологиялық зерттеулерге сәйкес, тағамдық аллергия балалардың 6-8 пайызында және ересектердің 1,5 пайызында тіркеледі.
Аллергиялық аурулар практикалық денсаулық сақтаудың өзекті мәселесі болып табылады және соңғы онжылдықта әртүрлі мамандықтар дәрігерлерінің назарын көбірек аударуда. Әлемде демікпе, поллиноз, аллергиялық риноконюнктивит, есекжем, Квинке ісінуі, атопиялық дерматит, тағамдық аллергиясы және басқа да аллергиялық аурулармен науқастардың саны тұрақты түрде өсіп келед.
Жыл сайын тәжірибеде жаңа препараттар әзірленіп енгізілуде, олардың түрлері жетілдірілуде. Олардың тиімділігі мен қауіпсіздігіне, пайдаланудың қарапайымдылығына барған сайын жоғары талаптар қойылуда. Алайда, барлық жетістіктерге қарамастан, аллергиялық аурулар өршуінің жиілеуі, науқастардың жедел медициналық көмекке жүгінуі, мүгедектік және өлім көрсекіштері өсуде. Емдеу әсерінің жеткіліксіз болуының бір себебі науқастардың өз аурулары туралы, өршудің алдын алу, гипоаллергенді режимін сақтау және себепті аллергендермен қатынасты азайту туралы білімінің кемдігі болып табылады. Науқастар жедел аллергиялық реакциялар дамығанда немесе созылмалы аурулардың өршуі кезінде алғашқы медициналық көмек көрсету және өзін-өзі бақылау дағдылары төмен.
«Тағамдық аллергия»-ата-аналардың жиі кездестіретін , яғни балаларын емхнаға көрсету кезінде жиі анықталатын диагноз болып табылады. Дәрігер қарауынан кейін және талдаулар нәтижесінде анықталатын әртүрлі белгілер аллергиялық ауруды құрайды. Бұған сену өте қиын, ал оны түсіну одан да күрделі : ауру қалай көрінеді және оны қалай емдеу керек?
Тағамдық аллергия және псевдоаллергия :айырмашылығы неде?
Тағамдық аллергия -дамуына иммунологиялық механизмдер қатысуы нәтижесінде жүретін, тағамғдық заттарға төзімсіздік болып табылады. Басқа сөзбен айтқанда, иммундық жүйе адамдардың дұрыс және әдеттегі тамақтануына кері әсерін тигізеді.
Тағамдық аллергия басқа да аллергиялық аурулар сияқты , тұқым қуалаушылық сипатта және түрлі әсер етуші факторлардың (экология, тамақтану , вирустық және бактериологиялық инфекциялар және т.б.) әсерінен көрініс табады. Статистикалық мәліметтерге сәйкес таралуы, балалар арасында 10%, ал ересектер арасында 2%-ды құрайды. Тағамдық аллергия барлық аллергиялық аурулардың ішінде өмір сүру барысында дамитын «бастапқы»аллергия болып табылады. Тағамдық аллергия өз кезегінде тыныс алу аллергиясына(ринит және бронхиальды астма )жол береді және ересек жаста көп мазаламайды.
Жалған немесе псевдоаллергия иммундық жүйенің бұзылуы нәтижесі болып табылмайды, дегенмен тағамдық аллергия белгілерін айқындайды.Мұндай реакцияларды құрамында үлкен көлемде гистамин деп аталатын зат бар азық-түлік өнімдері шақырады. Гистамин аллергия кезінде қанға араласады да,содан кейін күмән тудыратын белгілер анықталады.
Көбінесе азық-түлік әсерінен болатын псевдоаллергиялық реакциялар асқорыту жүйесі ауруларында болады. Асқазан ішек жолдарының шырышты қабатының қабынуы тағаммен түскен гистаминның шығуын бұзады.
Тағамдық аллергияға қалай күмән тудыруға болады? Тағамдық аллергияның көріністері әртүрлі: ешқандай асырусыз барлық мүшелер мен жүйелер әртүрлі дәрежеде зақымдалуы мүмкін. Тек белгілі бір симптомдары жоқ. Сондықтан көптеген ата-аналар тағамға қандай да бір реакция болған сәттен бастап, себебін білу мақсатында сан түрлі дәрігер мамандарға барып көрсетеді. Дегенмен аллергияның қандай да бір тағамға болып жатқанына күмандануға болады.
Ең маңыздысы тағам қабылдаған уақыт пен симптомдардың пайда болған уақытындағы қандай да бір байланыс бар жоғын білу болып табылады. Әдетте аралығы бірнеше минуттан 4-6 сағатты құрайды.
Аллергиялық реакциялар кезінде көбінесе зақымдалатын тері, асқорыту және тыныс алу жүйесі, сонымен қатар көріністер ұқсас болуы мүмін.
Ерте жастағы балаларда жиі байқауға болады: Тамақтандырғаннан кейінгі мазасыздық және шырышты, қанаралас тұрақсыз үлкен дәрет.
Ішек бұратпасы. Бұл жағдайда нәресте қатты дауыстап жылайды, бетін тыржитып, уһлеп, аяғын ішіне қарай тартып алады.
Қалыпты дене температурасы кезінде құсу.
Мұқият тері күтіміне қарамастан, тұрақты бөртпе.
Атопиялық дерматит, басқаша айтқанда, баланың бетіне диатез көрініс беруі.
Ересек жастағы балаларда симптомдар өзгереді:
Жүрек айну және асқазан тұсының ауруы, диарея және іш кебу;
Атопиялық дерматит бөртпесі шынтақ және тізе шұңқыры терісінде, көздің және ауыздың айналасында орналасқан;
Мұрын бітелуіментұншыгу ұстамасы, сондай-ақ өсімдік тозаңына қосалқы аллергиясы болған жағдайда аузының қышуы және ісінуі.
Балалардағы негізгі тағамдық аллергендер:
Тағамдық аллергия кез-келген өнімді тұтынғаннан кейін дами алады. Дегенмен, бүгінгі таңда қандай өнімдерде ең айқын аллергенді қасиеттері бар және олар термиялық өңдеуден кейін қалай өзгеретіні зерттелді:
Сиырдың сүті жасанды тамақтанатын жасқа дейінгі нәрестелер үшін негізгі аллерген болып табылады. Оның құрамында тағамдық аллергияны тудыруы мүмкін 20-дан астам ақуыз бар , бірақ ең белсендісі екеу:
Козеин сүттің негізгі ақуызы. Қайнатқанда ол өзінің қасиеттерін өзгертпейді. Бұл дегеніміз, өнімге аллергия анықталса, кез-келген сүт пен сүт-қышқыл өнімдеріне, сыр мен ірімшікке төзбеушілік бар.
Альфа-лактальбумин қайнаған кезде оның жартылай немесе толық аллергендігінен айырылады. Бұл пісірілген сүтті пайдалануға мүмкіндік береді.
Жұмыртқа ерте жастағы балалардың тағамдық аллергиясының тағы бір себебі. Оның негізгі аллергені, овомукоид, барлық құстардың жұмыртқалары үшін бірдей. Сондықтан, мысалы, тауық жұмыртқасын бөдене жұмыртқасымен ауыстыру мәселені шешпейді. Алайда, термиялық өңдеу ақуыздың белсенділігін төмендетеді, сондықтан қайнатылған жұмыртқа шикізаттан гөрі қауіпсіз болып табылады.
Балық балалардың шынайы және жалған аллергиясының себепшісі болып табылады. Қазіргі уақытта ең көп зерттелген балықтың Mақуызы. Ол аспаздық өңдеу кезінде бұзылмайды және тіпті иісі пен буында сақталады.
Тағамдық дақылдыр тамақтану рационында кеңінен ұсынылған және аллергиялық реакцияларды тудыруы мүмкін. Нан, кондитерлік және макарон өнімдерін өндіру үшін пайдаланылатын бидай ұны құрамында 40-қа жуық ақуыз барын жазады. Олардың барлығы аллергенді қасиеттерге ие, бірақ олардың негізгісі глютен болып табылады.
Заманауи диагностикалық әдістер.
Тамағамдық аллергенге диагностика жүргізу кезінде, дәрігер ең алдымен ата-аналарға баланың жеген тамақтарын көрсететін тамақтану күнтізбесін жүргізуге, сондай-ақ баланың оларға реакциясын сұрайды. Қарапайым, бірақ ақпаратты әдіс «күдікті» аллергендердің ауқымын анықтауға мүмкіндік береді. Тамақтану күнтізбесін сақтау міндетті стандарт болып қалады, онсыз дұрыс диагноз қою мүмкін емес.
Келесіқадам тері сынамасын жасау. Дегенмен, оларды әрдайым жүргізу мүмкін емес, ал нәтижелері нақты емес. Мұнда диагноз қоюдыңзаманауиәдісінқолдануғаболады, атапайтқандақандағыәртүрлітағамдықаллергендерге E (IgE) нақтыиммуноглобулиндерінанықтау. Ата-
аналарғажәнедәрігерге оны қолданудыңартықшылықтары: Балаға толықтай қауіпсіз;
Аллергияның кез-келген көріністерінде де қолдану;
Тіпті аллергияға қарсы препараттарды қысқа уақытқа тоқтатуға болмайтын жағдайда қолдану.
Бүгінгі таңда ең дәл жүйе Immuno CAP. Онымен IgE-нің төменгі концентрациясын өлшеуге болады, бұл әсіресе жас балаларды зерттеу кезінде маңызды.
Диета немеседәрі: қайсысы тиімді?
Диета, әсіресе емдік диета, біраз нәрседен шектейді және жиі өзіңізді толыққанды сезінуіңізді төмендетеді. Егер ересек адамға өзінің диетасындағы дәмді тағамдарды алып тастау оңай болмаса, онда балаға екі есе қиын. Дәрілік заттардың көпшілігіне қарамастан, тағамдық аллергияны емдеудің негізгі әдісідиета болып табылады. Мүмкін емес, бірақбұл дәләл.
Аллергияны емдеуде терапияның екі түрі бар: арнайы аурудың себептеріне және арнайы емес өткір кезеңде симптомдарды жеңілдетеді. Көптеген аллергияға қарсы препараттар жағдайды уақытша жеңілдетуі мүмкін, бірақ оны емдей алмайды. Керісінше, себепші өнімді алып тастау тиімді жұмыс істейді. Өйткені егер аллерген денеге енбесе, онда реакция пайда болмайды.
Аллергиялық ринит пен бронх демікпесін емдеу кезінде кеңінен қолданылатын АСИТ әдісі (аллергенге тән иммунотерапия) немесе басқаша айтқанда, аллергиялық вакцинация, тағамдық аллергияға қатысты тиімді нәтиже бермеді. Алайда оны зерттеу жалғасуда.
Тағамдық аллергия қатерлі ауру. Көптеген симптомдар, бірақ тән белгілердің болмауы көбінесе ата-аналарды және дәрігерлерді шатастырады. Дегенмен, тағамдық аллергендер туралы білімдер мен заманауи диагностикалық әдістер тексеру уақытын қысқартуға, сондай-ақ әр балаға жеке диета құрастыруға мүмкіндік береді.
Қорытынды: Соңғы жылдары үнемі тұтынылатын тағамдардың химиялық құрамы ғана емес, тамақ өнімдерінің сапасы да өзгерді. Тағамдық аллергия мен оның көріністерін алдын алу және емдеуде арнайы аллергендерді анықтау, жүктілік кезінде және бала кезіндегі емдәм сақтау маңызды рөл атқарады.
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
- Р.М. Хаитов Иммунология.М.: ГЭОТАР-Медиа, 2016.496 с.
- Р.М. Хаитов, Н.И. Ильина Аллергология и иммунология: национальное руководство. М.: ГЭОТАР-Медиа, 2014. 345 с.
- Казмирчук, В.Е. Клиническая иммунология и аллергология с возрастными особенностями. Киев: ВСИ "Медицина", 2012. 520с.
- Клинические протоколы МЗРК -2015.