Бұл мақалада мұрагерлікпен байланысты туындайтын келісімшарттардың табиғаты, ережелері соның ішінде мұндай келісім шарттардың маңызды түрі ретінде ата мұрасының ерекшеліктері қа- растырылады. Қазақ әдет құқығы жүйесінде мұрагерлікпен байланысты туындайтын келісімшарт- тардың қатарына, қазақ қоғамында кеңінен дамыған ата мұрасы және т.б. жатқызуға болады. Осы жерде тағы бір ескеретін жағдай, дәстүрлі қазақ қоғамындағы келісімшарт қатынастары негізінен ауызша бекітіліп және орындалып отыратын болған.
Қазақ даласының тұрмыс тіршілігін зерттеген ғалымдардың еңбегінде және тікелей қайнар көз- дерден Қазақ әдет- ғұрып құқығы өсиет бойынша және мұра қалдырушының ұйғарымы бойынша мұралық мүлікті қалдыру дегенді білмегендігі анық көрінеді. ХІХ ғасырда өз мүлкіне билік етуге құ- қылы адамдардың рухани өсиеттері туралы деректер бар, бірақ мұра қалдырушы заңды мұрагерлер- дің мүддесін қанағаттандырғаннан кейін қалған мүліктің үштен бір бөлігін ғана өсиет бойынша қал- дыра алды. Ата мұрасы қазақ қоғамында әрқашан да үйдің кенжесіне қалдырылатын үлкен үлестің бірі. Ата мұрасы дағдылы қалыптасқан келісімшарттық жүйенің көрінісі дей келе, бұл институттың ауызша ғана болғандығына қарамастан, тараптардың бір- біріне берген сөзінің өзі заң болғандығын көрсетті, өйткені әдет- ғұрып бойынша адамның ар- намысы мен беделі жоғары құндылық ретінде қаралды. Ауызша куәліктің өзі шарттың сақталатындығына кепіл болды.
2014
Ә.Қ. Бердібаева