Түйін
Мақалада мейіргер ісі мамандарының кәсіптік білімін кеңейтуге бағытталған мейіргер ісіндегі академиялық бакалаврларды даярлау сұрақтары қарастырылған. Мейіргер ісіндегі академиялық бакалавр- лардың негізгі кәсіптік құзыреттіліктерін қалыптасу деңгейін бағалау, жоғары білімді мейірбикелердің кәсіптік дайындық деңгейін және олардың тәжірибелік қызметі статусын анықтауға көмектеседі. Жалпы кәсіптік және элективті пәндер бойынша білім беру процесін ұйымдастыру кезінде оқытушылар студент- терге пациенттермен және ұжыммен, сондай-ақ кіші медициналық персоналмен және пациенттердің туыстарымен тұлғааралық қарым-қатынас негіздерін қалыптастыру тұрғысынан әлеуметтік-жеке құзыреттілікті дамытуға көңіл бөлуі қажет.
Кілт сөздер: мейіргер ісі, оқу үрдісі, негізгі құзыреттіліктер, денсаулық сақтау жүйесі, студенттерге сауалнама жүргізу.
Мейіргер ісі- денсаулықты нығайту, ауруды болдырмау, психоәлеуметтік көмек және физикалық және психикалық ауруы бар адамдарға қамқорлық пен мүгедектігі бар барлық жастағы топтарды қамтитын денсаулық сақтау жүйесінің ажырамас бөлігі болып табылады. Қазіргі уақытта мейірбике ісі адам денсаулығының әлеуеті зор және халықтың қол жетімді медициналық көмекке деген қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін нақты әлеуеті бар медицина қызметкерлерінің ең үлкен үлесі болып табылады.
Мейіргерлік білім беруде мейіргер ісі бойынша бакалавриат бағдарламасының клиникалық практикумы көпір болып табылады. Академиялық білімдерден клиникалық практикумға көшу стресс, мәселелер, рөлдер мен шынайылықты түзету кезеңі ретінде кеңінен танылады, клиникалық практикум Тайвандағы Мейіргер ісі бойынша бакалавриат бағдарламасы бойынша мейіргерлерге арналған оқу бағдарламаларының 50% - дан астамын құрайды [1].
Клиникалық практикумды зерттеу мейіргерлер үшін дамудың маңызды процесі болып табылады. Клиникалық тәжірибе кәсіби қарым-қатынасты дамытуда маңызды рөл атқарады және студенттерге клиникалық құзыреттілікке қол жеткізуге көмектеседі. Сонымен қатар, мейіргер-студенттер пациенттерді күту, кәсіби қарым-қатынас және мәселелерді шешу мүмкіндіктері, психомоторлық дағдылар мен сыни ойлау дағдыларын алады. Олар сондай-ақ олардың әлеуметтенуін және кәсіби рөлге деген сенімін жақсартады [4].
Мейіргер ісі мамандығына студенттердің қызығушылығын ынталандыру және оларды оқуды аяқтағаннан кейінгі мансап ретінде мейіргерлік істі таңдауға ынталандыру үшін мейіргерлердің жетіспеу мәселесін шешу үшін өте маңызды.
Мейіргер ісі мамандығына қатысты клиникалық практикумда студенттер-мейіргерлердің тәжіри- бесін және қабылдауын зерттеу болып табылады. Бұл зерттеудің нәтижелері студенттердің қанағаттану- шылығын арттыру, сондай-ақ академияны бітіргеннен кейін оларды мейіргер ісі жұмысына қатысуға ынталандыру үшін ғана емес, сонымен қатар медициналық ұйымдардың басшыларына жаңа құрылған мейіргерлерді қабылдау және оқыту бойынша олардың күш-жігерімен ақпарат береді деп күтілуде [2].
Білім беру үдерісіне инновациялық ақпараттық технологияларды кеңінен енгізу қажеттілігі , бір жағынан, қоғамды толық технологияландыруға және ақпараттың жылдам жинақталуына, екінші жағынан, материалдарды жеткізу сапасын жақсартуға және оны игерудің тиімділігін бағалауға мүмкіндік беретін мультимедиялық оқу құралдарының мүмкіндіктерін кеңейту қажет. Студенттер оқу материалдарының 70- 80%-ын өз бетімен меңгеруі қажет. Сондықтан да, бұл зерттеудің мақсаты академиялық және практикадағы мейіргерлердің басшылары арасында инновацияның табысқа жету үшін сыни құзыреттілік-терді бағалау, осы құзыреттіліктегі елеулі олқылықтар мен инновацияларға байланысты құзыреттілікті дамыту үшін пайдалы болатын оқыту әдістерін бағалау болып табылады [3].
Құрама Штаттардағы Денсаулық сақтау секторында бұрынғысынша жоғары шығындар мен ауыспалы қолжетімділік, сапасы біркелкі емес және дамыған елдердің (Достастық қоры, 2014 жыл) арасында медициналық қызмет көрсету нәтижелері зардап шегеді. Бұл теріс сандарды айналып өтудің екі жолы - бұл инновация қарқынын арттыру және денсаулық сақтау әкімшілері мен басшыларына арналған оқу жоспарларына инновациялық білім беруді енгізу [6].
Мейіргер ісінің жаңашыл болуы - өз пациенттеріне қызмет көрсетуде жиі ауыр жағдайларда және алыс жерлерде не істеу керектігін үйрену (Kirchgessner & Keeling, 2015). Мейіргер ісі жетекшілері іс жүзінде және ғылыми топтар науқастарды кәсіби күтуді қалыптастыруға үлкен жауапкершілік алатынын және күтімнің алдыңғы жиегіндегі өзгерістерге әсер ететінін ескере отырып, көшбасшылар арасындағы инновациялық құзыреттер шығындарды төмендету және қол жеткізу мен сапаны жақсарту үшін қажет [7].
Зерттеушілер мейіргерлік істегі инновацияларға байланысты мінез-құлықтарды, сипаттамаларды, құндылықтарды, аффективті күйлерді және когнитивті стильдерді анықтау үшін айтарлықтай күш салса да (Malloch and Melnyk, 2013, O'Brien et al., 2011) және инновациялар кәсіпкерлік табысқа әкелді (Roggenkamp & White, 1998), инновацияны қолдайтын нақты құзыреттер бұзылмайды. Мұндай құзыреттерді анықтау ғалымдардың іскерлік дағдыларын инновациялық дағдылардан ажырата алмайтындығымен одан әрі күрделене түседі. Яғни, академиялық әдебиет, сондай-ақ инновация саласындағы білім беру бағдарламалары, әдетте, сату, өндіріс, қызметкерлерді қадағалау, логистиканы үйлестіру, қаржыландыруды ұйымдастыру және нәтижелерді өлшеу сияқты жалпы бизнес-функцияларға құзыреттілік қажеттілігін атап көрсетеді. Мұндай дағдылар кез келген бизнестің күнделікті қызметі үшін өмірлік маңызы бар болса да, олар Денсаулық сақтау секторының контекстінде инновацияларға қойылатын бірегей талаптарды ескермейді. Мейіргер ісі басшылары үшін инновациялардың нақты расталған құзыреттерін сипаттауға және оларды зерттеу мен іске асыру тәсілдеріне басшылық ету үшін жеткілікті дәлелдер жоқ [8].
Бұл зерттеудің мақсаты мейіргер ісі басшыларының көзқарастарын қарастыратын құзыреттілікті бағалау, инновациялар үшін ең маңызды, осы құзыреттіліктегі олардың өздігінен жүретін кемшіліктері және инновация туралы көбірек ақпарат алу үшін пайдалы болатын оқыту әдістері.
Бакалавриат бағдарламасында жоғарғы мейіргер тәрбиесінің ерекшелігі науқаспен және манипуляция әдістерімен жұмыс істеуді үйрететін клиникалық пәндердің болуы. Білім алушы білім туралы ақпаратты ғана біліп қана қоймай, алған білімін, құзыреттіліктерін іс жүзінде жүзеге асыруды үйреніп, оларды кәсіби құзыреттілікке айналдыруы керек.
Білім беру, менеджмент, әлеуметтік психология, педагогика, басқару және ұйымдастырушылық даму саласында құзыреттілікті анықтау, қалыптастыру және дамыту мәселелеріне көп көңіл бөлінеді. Бұл бір жағынан, құзыреттілік тәсілінің жоғары танымалдылығын көрсетеді, екінші жағынан, құзыреттілік тұжырымдамасын анықтау, нақты құзыреттілікті қалыптастыру сияқты мәселелердің пайда болуы . Егер құзыреттілік ұғымын түсіндіруде көптеген тәсілдер бар болса, онда ең алдымен бірлескен ұйымның құзыреттілігін анықтау басты мәселесі болып табылады [9].
Құзыреттілік тәсіл - қазіргі заманғы қоғамның талаптарына сәйкес болашақ мамандарды жеке тұлға ретінде оқыту сапасына дейін үздіксіз білім берудің бүкіл жүйесін жаңғыртуды қамтамасыз ететін әдіснама . Құзыреттілік көзқарасы – тұлғаның, кәсіби қызмет субъектісінің және процестің үздіксіз білімінің ажырамас бөлігі ретінде біліктілікті, білімділікті зерттеуге бағытталған пәнаралық бағыт. Оны қалыптастыру жеке, әлеуметтік, технологиялық салаларға. Негізінен , кәсіптік құзыреттіктердің негізгі түрлері студенттік жаста қалыптасады, өйткені бұл жаста адамның жеке бас әлеуетті мүмкіндіктері, интеллекттік жетілдірілу, құндылық бағдарлар жүйесі өзгереді, кәсіби дағдылары дамиды.
Білім беруде ақпараттық технологияларды қолданудың келесі салалары: әңгімелесу, интерактивтік , телекоммуникациялық , мультимедиалық білім беру ресурстары қолданылады. Ұзақ уақыт аралығында (1015 жыл) технологиялар мен олардың элементтері белгілі бір дәрежеде білім беру үдерісінде қолдануға ие болды . Шет елдік білім беру жүйесінде кеңінен таралған бұл тұжырымдама, Қазақстан Республикасында соңғы онжылдықта еуропалық қоғамдастыққа біріктірілген, ол отандық білім беруде жалпы және кәсіби білім беру стратегиясын ғана емес, сонымен қатар тәсілдерді, әдістерді, оқыту құралдарын таңдау үшін негіз болып табылады.
"Мейіргер ісі" студенттердің коммуникативтік құзыреттілігін қалыптастыру және дамыту процесі қарым-қатынастың әртүрлі деңгейлерінде тапсырмаларды шешуді көздейді. Педагогикалық, басқарушы- лық, экономикалық, инженерлік және медициналық қызметте кәсіби мәдениеттің маңызды бөлігі коммуни- кативтік құзыреттілік болып табылады.
Мейіргерлердің коммуникативтік құзыреттілігі белгілі бір психологиялық білімдердің болуын ғана емес, сонымен қатар кейбір арнайы дағдылардың қалыптасуын да болжайды: байланыс орнату, тыңдау, коммуникацияның "оқу" бейвербалды тілі, әңгіме құру, сұрақтар қалыптастыру. Сондай-ақ, мейіргерлердің өз эмоцияларын білуі, сенімділік сақтау қабілеті, жалпы өз реакциялары мен мінез-құлқын бақылау маңыз- ды. Адекватты коммуникация науқасты дұрыс түсінуді және оның мінез-құлқына сәйкес әрекет етуді көздейді. Пациенттің жағдайына қарамастан, ол ашуланып немесе қайғы-қасірет, мазасыздық, дабыл неме- се үмітсіздік сезеді ме, мейіргер кәсіби міндеттерді шешуге қол жеткізе отырып, онымен өзара іс-қимыл жасай білуі тиіс.
Жоғары білім берудегі құзыреттілік тәсілі-кәсіби міндетті сапалы шешуге және жоғары оқу орындарының білім беру жүйесіндегі болатын қабілетті мамандар мен сұранысты қамтамасыз ететін жұмыс берушілердің арасындағы қарама-қайшылықты болдырмауға арналған. Ол қазіргі уақыттағы мемлекеттік білім беру стандарттарының алдында тұрған білім беру компоненттерінің мазмұнының басымдылығын және қазіргі таңдағы білім беру мазмұнына жаңаша көзқараспен қарау, оқу үдерісінің тәжірибелік, қызметтік компоненттерін қайтадан құрастыру және олардың пайдасын арттыруға мүмкіндік береді [5].
Зерттеудің мақсаты: Оңтүстік Қазақстан медицина академиясының «Мейіргер ісі» мамандығы студенттерінің кәсіби құзыреттіліктерін қалыптастыру.
Зерттеу материалдары мен әдістері. Оңтүстік Қазақстан медицина академиясы, 5В110100 - «Мейіргер ісі» мамандығы бакалавриатының білім беру бағдарламасы бойынша білім алушы студенттердің құзыреттіліктерін қалыптастыру мақсатында 2 курс - 13, 3 курс-18 және 4 курс - 30 студенттерімен сауалнамалар ұсынылды: студенттердің кәсіби біліктілігін қалыптастыру бойынша зерттеу сұрақтары, студенттердің кәсіби құзыреттілігінің көрсеткіштерін анықтау және бағалауды зерттеу сауалнамасы, кәсіби құзыреттілікті қалыптастырудың мотивациялық критерийі, кәсіби құзыреттілікті қалыптастырудың жедел- тиімді критерийі, тәжірибелік дағдылар деңгейін өзіндік бағалау, кәсіби құзыреттілікті қалыптастыру бойынша бағалау критериі.
Зерттеу нәтижелері және талқылау. Кәсіби құзыреттілікті қалыптастыруды зерттеу. Кәсіби құзыреттілікті қалыптастыру ерекшелігін зерттеуді талдау кезінде студенттердің көпшілігі «құзыреттілік» және «кәсіби құзыреттілік» ұғымдарының мәнін дұрыс түсінетіндігін көрсетті.
Кәсіби қызметке қажетті деп санайтын академиялық құзыреттіліктің ең маңызды көрсеткіштері: теориялық және практикалық мәселелерді шешу үшін негізгі ғылыми және теориялық білімдерді қолдану мүмкіндігі; өмір бойы біліктіліктерін жетілдіруге қабілетті болуы; өз бетімен жұмыс істей білу қабілеті; ең маңыздысы - техникалық құралдарды, ақпаратты басқаруды және компьютермен жұмыс жасауды үйрену дағдыларын меңгеру; зерттеу дағдыларына ие болу.
Кәсіби қызмет үшін қажетті деп есептейтін әлеуметтік жеке құзыреттіліктің маңызды көрсеткіштері: ұжымда жұмыс істеу мүмкіндігі; тұлғааралық қарым-қатынас қабілеті; сыни тұрғыдан және өзін-өзі тану қабілетінен азаматтық қасиеттеріне ие болу.
Қажетті құзыреттерді иеленуге кедергі келтіретін негізгі факторлар: төменгі курс студенттерінің пассивтілігі; жоғарғы курс студенттері оқу бағдарламаларын жетілдіруді қарастырады.
Нәтижелер 2018-2019 оқу жылында 2 курс арасында 88% - 13 студентте тәжірибелік дағдылары- ның жоғарлағанын, құзыреттіліктерінің артқанын; 3курс 78% - 18 студентте тәжірибелік дағдыларының жоғарлағанын, құзыреттіліктерінің артқанын; 4 курс арасында 66% - 30 студентте тәжірибелік дағдылары- ның жоғарлағанын, құзыреттіліктерінің артқанын көрсетті.
Кәсіби құзыреттілік көрсеткіштерін анықтау және бағалауды зерттеу.
- Кәсіби құзыреттілікті қалыптастырудың мотивациялық критерийі. Кәсіби құзыреттілікті алу үшін мотивациялық критерийді оқығанда: мейіргерлердің 70%-дан астамы – мейіргер ісі мамандығын таңдауы бойынша науқастарға көмек көрсету және жақын адамдарының денсаулығына қамқорлық көрсету ең маңызды фактор екенін атап өтті; шамамен 10% -ы денсаулық сақтау органдарында жұмыс істеуі маңызды екенін , жеке мамандық емес, диплом ғана маңызды екенін атап өтті; мейіргерлердің 60% -дан астамы мамандыққа қызығушылығын және беделін, кәсіби құзыреттілікті алудың мотивациялық критериі ретінде атап өтті.
- Кәсіби құзыреттілікті қалыптастырудың ақпараттық-танымдық критерийі. Кәсіби құзыреттілікті алу үшін ақпараттық-танымдық критерийді зерттеу нәтижесі: студенттердің 45% -ы жоғары оқу орнында алған білімдерінің сапасын жоғары деп санаса; 53% -ы жеткілікті екендігін анықтауға мүмкіндік берді.
- Кәсіби құзыреттілікті қалыптастырудың жедел-тиімді критерийі.Тәжірибелік дағдылар деңгейін өзіндік бағалау. Мейіргер ісі мамандығы студенттерінің кәсіби құзыреттілікке ие тәжірибелік іс-әрекеттері мен науқасты дербес түрде тексере білу қабілетінің болуы: 90% -дан астамы қабілетті екенін; ал 65% -ы мұны толығымен жасай аламын деп санайды.
Студенттер болашақ мейіргер ретінде кәсіби құзыреттілігін дамыту мақсатында білім алуды: 20%- ы қажет деп санаса; ал бітірушілердің 24%-ы - науқасқа күтім жасау және назар аудару қажет деп есептейді.
Студенттердің пікірі бойынша, жұмыс берушілер түлектерден талап етеді: шамамен 90% білім , тәжірибелік дағдылардың болуы; 60% науқастармен қарым-қатынас жасау мүмкіндігінің болуы; жауаптар- дың 60% ең маңыздысы компьютерді пайдалана білу мүмкіндігі; 40% ағылшын тілін білу; 10% ұжыммен қарым-қатынас жасай білу қабілетінің болуы .
Қорытынды. Сауалнама сұрақтарына студенттердің жауаптарын талдау болашақ мамандардың кәсіби құзыреттілігін қалыптастыру аспектісінде, Оңтүстік Қазақстан медицина академиясының оқу үдерісін оңтайландырудың негізгі бағыттарын айқындауға мүмкіндік берді: студенттердің ұсыныстарын ескере отырып, енгізілген элективті клиникалық пәндер: науқасқа бағытталған мейіргерлік күтім, мейірбике ісіндегі зерттеу негіздері, мамандандырылған мейірбикелік көмек, бастапқы медико-санитарлық көмек, үй жағдайындағы мейіргерлік күтім осы пәндерді оқып үйрену санын арттыру мақсатында кафедра меңгерушісіне ұсыныс тастауымыз қажет. Оқытушылар жалпы кәсіби және кәсіби пәндер бойынша оқу процесін ұйымдастырған кезде студенттердің әлеуметтік және жеке құзыреттіліктерін дамыту үшін науқастармен және ұжыммен, науқастың туыстарымен жеке қарым-қатынас жасауды негізге алуы қажет.
Әдебиеттер
- Кеннеди Д. Написание и применение результатов обучения: практическое руководство. Университет Крок (Ирландия). – 2007. - с. 3-5.
- Вербицкий А.А. Проблемные точки реализации компетентностного подхода //Вестник МГГУ им. М.А.Шолохова. Сер. «Педагогика и психология». 2012. №2. с. 52–60.
- Пучкова Е.Б. Возможности метода аттитюда в измерении профессиональных компетенций студентов // Актуальные проблемы современной науки. 2013. №2. с. 123–126.
- А.В Пьяных. Оптимизация подготовки медицинских кадров в системе высшего профессионального образования по направлению «Сестринское дело»: дисс.канд. мед. наук – М., 2015. – 42 с.
- Р.М. Харден, Дж. Кросби. Руководство АМЕЕ № 20: Хороший преподаватель – больше чем лектор. 12 ролей преподавателя (пер. с англ. под ред. проф. И.Г. Никитина). Медицинское образование и профессиональное развитие №4 (10) 2012.
- Cummings,G., Lee,H., MacGregor,T., Davey,M., Wong, C., Paul, L., & Staff ord, E. (2008). Factors contributing to nursing leadership: A systematic review. Journal of Health Services Research & Policy, 13(4), 240– 248.
- Lovering, S., 2012. The crescent of care: a nursing model to guide the care of Arab Muslim patients. Diversity & Equality in Health and Care 9, pp. 171–178.
- Mthembu, T.G., Roman, N.V., Wegner, L., 2015. A cross-sectional descriptive study of oc-cupational therapy students' perceptions and attitudes towards spirituality and spir-itual care in occupational therapy education. J. Relig. Health.
- Melhem, G.A.B., Zeilani, R.S., Zaqqout, O.A., Aljwad, A.I., Shawagfeh, M.Q., Al-Rahim, M.A., 2016. Nurses' perceptions of spirituality and spiritual care giving: a comparison study among all health care sectors in Jordan. Indian J. Palliat. Care 22 (1), 42–49.