Түйін
Мақалада Оңтүстік Қазақстан аумағында өсетін сауыр теңгежапырақ өсімдігіне микроскопиялық талдау нәтижелері келтірілген. Жұмыс жасау кезінде сауыр теңгежапырақтың жер үсті мүшелеріне микроскопиялық талдау жүргізілді.
Кілт сөздер: Сауыр теңгежапырақ, мироскопиялық талдау, дәрілік өсімдік шикізаты.
Тақырыптың өзектілігі: Қазақстандағы денсаулық сақтаудың шет елдік импортқа бағыныштылығын жоспарлы түрде төмендету мақсатында өз еліміздегі шикізат ресурстарын тиімді пайдалану - еліміздің алға қойған міндеттерінің бірі болып табылады. Атап айтар болсақ, Елбасымыздың денсаулық сақтау саласын дамытудың мемлекеттiк бағдарламасының да алдына қойған мақсаттарының бірін шешудің көзі – елімізде шикізат қоры жеткілікті табиғи дәрілік заттарды ресми медицинаға енгізу арқылы халықты тұтынуға қол жетімді , тиімділігі жоғары , қауіпсіз дәрілік заттармен қамтамасыз ету болып табылады [2011 - 2015 жылдарға арналған «Саламатты Қазақстан»] [1].
Көп жағдайларда ресми медицинаға енгізілген өсімдіктерден алынған дәрі -дәрмектердің басым көпшілігі бұрын- соңды халық медицинасында қолданыста болған өсімдіктер. Сонымен, ресми медицинада аз зерттелініп, Оңтүстік аумақта кең тараған және мүлдем зерттелінбеген өсімдіктің бірі сауыр теңгежапырақ. Сондықтан, Оңтүстік Қазақстан аумағында кең таралған сауыр теңгежапырақ шөбін зерттеу қызығушылық тудырды [2,3].
Жұмыстың мақсаты: Оңтүстік Қазақстан аумағында өсетін сауыр теңгежапырақ өсімдігіне микроскопиялық зерттеу жүргізу.
Зерттеу әдістері және материалдар: Сауыр теңгежапырақ (Alchemilla Sauri Juz) өсімдігінің жер үсті бөліктерін Оңтүстік Қазақстан аумағында, Төлеби ауданы, Қасқасу ауылынан мамыр тамыз айларында гүлдеу кезеңінде жинадық. Микроскопиялық зерттеуді ҚР МФ және МФ XI басылымдарының талаптарына сәйкес жүргіздік [4]. Микроскопиялық талдау майдаланған дәрілік өсімдік шикізатының ұсақталған, ұнтақталған, брикеттелген және түйіршіктелген шынайылығын анықтаудағы негізгі әдіс болып табылады. Оның мақсаты әр түрлі мүшелер мен тіндердің анатомиялық құрылысының жалпы оған тән диагностикалық белгілерін іздеп табу, сол бойынша зерттелініп отырған дәрілік өсімдікті сол тұқымдастағы басқа дәрілік өсімдіктерден айыруға мүмкіндік болады және олардың шынайылығын анықтауға мүмкіндік береді [5].
Микроскопиялық техниканың негізгі міндеті микроскопиялық зерттеу үшін перпарат алу, ол шикізатты диагностикалау талабына сай болуы қажет және айтарлықтай деңгейде зерттелетін шикізаттың морфологиялық тиістілігімен анықталады. Микропрепаратты дайындау.Препаратты дайындау үшін зерттелетін дәрілік өсімдік шикізатының сынамасын жұмсарту қажет. Жұмсартудың әртүрлі тәсілдері бар, олардың негізгілері- суық жұмсарту, ыстық жұмсарту және мацерация. Ыстық жұмсарту. Бұл тәсіл қарапайым және тез орындалады. Шикізаттың 1-2 см ұзындықтағы үлкен емес фрагменттерін (бөліктерін) алып суға қайнатады: қабығын- 3-5 минут, жер асты мүшелерін ( оның тығыздығы мен тік қаттылығына қарай) -10-20 минут. Жапырақтары мен гүлдерін жұмсарту және жарықтандыру үшін оларды 3-5 % күйдіргіш сілтілерде 2-5 минут бойы қайнатады, бірақ қатты жұмсарып кетпеуі керек. Қайнатып болған соң оны Петри ыдысына немесе 26 фарфор ыдысына құяды, сосын сумен жақсылап жуады. Жапырақ тіндерін жақсылап жарықтандыруды 10-15 минут бойы 30 % хлоралгидрат ерітіндісінде қайнату арқылы жетуге болады, бірақ бұл жағдайда жапырақта хлорофиллы көп болса қатты жарықтанбайды.
Микропрепаратымызды микроскоп жарығында (MТ4310L тринокулярлы сандық микроскопта ұлғайтқыштары x40; х100; х400; х1000; MИКМЕД-5 микроскопта ұлғайтқыштары х40; х20) жүргіздік.
Талдау нәтижесі: Микроскопия. Зерттеу объектісі ретінде өсімдіктің кепкен жер үсті бөлігін (жапырағын, сабағын) алдық. Дәрілік өсімдік шикізатын 5% сумен сұйылтылған (1:1) натрий гидроксиді ерітіндісінде 2 минут қайнатып, сосын сумен тазалап шайдық. Өсімдіктің микропрепаратын глицеринде қарадық. Кесіндіні MТ4310L
тринокулярлы микроскоптың көмегімен қарап суретке түсірдік (үлкейтілген x40; х100; х400; х1000;). Жапырақтың үстіңгі бетінен қарағанда эпидермис жасушалары анық көрінеді, олар ирелеңдеген немесе аздап майысыңқы, жапырақтың астыңғы жағының эпидермистері қатты айналмалы жасушалардан тұрады, жоғарғы эпидермис қабатында жапырақ саңылауларының саны көп, олар домалақ пішінді болып келеді. Жапырақтың жоғарғы және төменгі эпидермис жасушаларының өлшемдері шамамен бірдей және қалың кутикуламен жабынған (1-сурет). Жапырақтың екі жағындада орналасқан устьицалар әртүрлі бағытта орналасқан (2-сурет).Жапырақтың эпидермисінде қарапайым біржасушалы түктер көрінеді.Гүлдің эпидермисінің бетінде көптеген сары безді дақтар бар, олар ашық сары немесе сарғыш түске ие. Гүл тостағаншасы шеттерінде жалғыз трихомалар болады, бір жасушалы түктер немесе ұзартылған бірыңғай түктер орналасқан (3- сурет).
1 6
3-сурет-Гүлі; Бір жасушалы түктер А-шетінен,Б-жоғарғы жағынан
Қорытынды:
Жүргізілген тәжірибелік жұмысты қорытындылай келе, негізгі мына мәселе анықталды:
Сауыр теңгежапырақ өсімдігіне микроскопиялық талдау жүргізілді.
Әдебиеттер
- Кодекс Республики Казахстан «О здоровье народа и системе здравоохранения» № 193-IVот 18.09.2009 г.
- Атлас ареалов и ресурсов лекарственных растений Казахстана. – Алматы: Ғылым, 1994.
- Артамонов В. И. Редкие и исчезающие растения. Кн. 1 : По страницам Красной кн. СССР / В. И. Артамонов. - М. : Агропром издат, 1989.
- Государственная фармакопея Республики Казахстан. Т. 2: монография. / под. ред. А.У. Тулегеновой. / МЗ РК, 1-е изд.Алматы: Жибек жолы, 2009, 804 с.
- Государственная фармакопея СССР: вып. 2. Общие методы анализа. Лекарственное растительное сырье. / МЗ СССР, 11-е изд., доп. – М.: Медицина, 1987. – Т І, ІІ. – С. 24-25.