Жыл сайын әлемде 6 миллионға жуық адам инсульттан зардап шегеді. Қазақстанда бұл көрсеткіш 51 мыңды құрайды. Оның ішінде өлім-жітім көрсеткіші 35%. Инсульт қазіргі уақытта мүгедектіктің маңызды себептерінің бірі болып саналады [1]. Инсульттан кейінгі мүгедектіктің деңгейі халықтың 10 мыңына шаққанда 25%-ды құрайды. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы (ДДҰ) деректері бойынша инсультпен ауыратын бір науқасқа кететін тікелей және жанама шығын 50-73 мың АҚШ долларын құрайды. Қазіргі таңда отандық және шетелдік авторлар оңалтуға басым назар аударуда [2]. Себебі: оңалтудан кейін 61% науқас қалыпты өмірге бейімделеді. Бұл әртүрлі оңалту бағдарламаларының тиімділігін анықтайтын бағалау шкалаларының қажеттігіне сұраныс тудырды [3]. Көбінесе клиникалық практикада науқастарда белсенділіктің шектелуі, сондай-ақ науқастардың өмір сүру сапасының төмендігі анықталды. Науқастардың оңалтудан кейінгі жағдайын бағалайтын негізгі бағалау шкаласы - Бартел болып табылады. Бартель шкаласы-оңалту тиімділігін бағалайтын, денсаулық пен денсаулыққа қатысты көрсеткіштерді сипаттайтайтын, оңалтудың дұрыс стратегиясын таңдауға көмектесетін халықаралық шкала [4]. Оңалту емінің негізгі бағыттары: аффектрация мен рефлекторлық қызметтің дұрыс жүйесін қалпына келтіру (жұту, сөйлеу, еркін және автоматтандырылған қозғалыстар), ақауды өтеу мақсатында науқастың жеке резервтерін белсендіру, ерікті актілердің вегетативті және сенсорлық қамтамасыз етілуін жақсарту, қалпына келтіру процесін бақылау. Науқасты сауықтыру және қалпына келтіру неғұрлым ерте басталса, сәтті қалпына келу мүмкіндігі соғұрлым жоғары болады [5].
Мақсаты. Ишемиялық инсульттан кейінгі науқастың жағдайын Бартель шкалаcының көмегімен бағалау.
Материалдар мен әдістері. Зерттеу Шымкент қаласында орналасқан Облыстық клиникалық ауруха- наның «Инсульт орталығында» жүргізілді. Негізгі міндет: ишемиялық инсульт алған науқастардың оңалту- дың алғашқы күндерінде және оңалту іс-шаралары аяқталғаннан кейін науқастардың өмір сүру сапасын Бартель шкаласының көмегімен салыстырмалы бағалау. Зерттеуге инсульттің жедел кезеңіндегі 30 науқас (17 әйел, 13 ер адам) қатысты. Жас аралығы 42 мен 78 жас. Оның ішінде: 40-50 жас – 3 науқас (10%), 51-60 жас – 5 науқас (16,6%), 61-70 жас 8 науқас (26,6 %), 71-80 жас 14 науқас (46,6%) Зерттеу ұзақтығы 10-12 күн. Оңалтуға дейін Бартель шкаласының электронды есептеуіш көмегімен науқастың жағдайын бағалау жүргізілді. Инсульттен кейін әр 4 сағат сайын АҚҚ тұрақты өлшеніп тұрды. Оңалту бағдарламалары ретінде:емдік дене шынықтыру, медициналық массаж, физиотерапевттік емшаралар, электр ынталандыру әдісі, механотерапия, еңбекті терапия, эрготерапия, логопедиялық оңалту, тұрмыстық және әлеуметтік оңалту қолданылды. Науқастардың оңалту кезіндегі жағдайы бағалана отырып: электр ынталандыру әдісі жүргізілді. Барлық науқастарға мақсаттарға қол жеткізуді масштабтау әдісі ұсынылды. Науқастарға күнделікті дағдыларды қалпына келтіруге қатысты 76 қысқа мерзімді мақсаттар қойылды. Науқастарды оңалту бірнеше негізгі бағыттар бойынша жүзеге асырылды: Қозғалыс дағдыларын және қозғалыс функцияларын қалпына келтіру. Науқастармен жаттығу терапиясы, еңбек терапиясы жүргізілді. Толық сөйлеуді қалпына келтіру. Оңалтудың бұл бағыты инсульттен кейін сөйлеу қабілеті бұзылған науқастардың басқалармен қалыпты қарым-қатынасын қалпына келтіруге ықпал етеді. Логопедпен жеке сабақтар өткізілді. Көру және қабақ қызметін қалпына келтіру. Оңалту офтальмологтың, реабилитологтың, жаттығу терапиясы нұсқаушысының және физиотерапевтің жетекшілігімен орындалатын шаралар кешенін қолдану арқылы жүзеге асырылды.
Нәтижелері. Оңалтуға дейінгі науқастардың Бартель шкаласы бойынша жағдайы: тамақтану 4 (13,35 %) науқаста – 0 балл, 19 (63,3 %) науқаста – 5 балл, 7 (23,3%) науқаста – 10 балл. Нәжісті ұстау: 6 (20%) науқаста – 0 балл, 21 (70%) науқаста – 5 балл, 3 (10%) науқаста – 10 балл. Зәрді ұстау көрсеткіші: 6 (20%) науқаста – 0 балл, 21 (70%) науқаста – 5 балл, 3 (10%) науқаста – 10 балл. Өздігінен киіну көрсеткіші: 11 (36,6 %) науқаста – 0 балл, 15 (50%) науқаста – 5 балл, 4 (13,3%) науқаста – 10 балл. Белсенділік көрсеткіші: 10 (33,3 %) науқаста – 0 балл, 16 (53,3 %) науқаста – 5 балл, 4 (13,3 %) науқаста – 10 балл. Қозғалыс көрсеткіші 11 (36,6 %) науқаста – 0 балл, 16 (53,3%) науқаста – 5 балл, 3 (10%) науқаста – 10 балл.
Оңалтудан кейінгі науқастардың Бартель шкаласы бойынша жағдайы: тамақтану 2 (6,6 %) науқаста – 0 балл, 16 (53,3%) науқаста – 5 балл, 12 (40%) науқаста – 10 балл. Нәжісті ұстау: 3 (10%) науқаста – 0 балл, 15 (50%) науқаста – 5 балл, 12 (40%) науқаста – 10 балл. Зәрді ұстау көрсеткіші: 4 (13,3 %) науқаста – 0 балл, 16 (53,3 %) науқаста – 5 балл, 10 (33,3%) науқаста – 10 балл. Өздігінен киіну көрсеткіші: 5 (16,6 %) науқаста – 0 балл, 12 (40%) науқаста – 5 балл, 13 (44,4 %) науқаста – 10 балл. Белсенділік көрсеткіші: 7 (23,3 %) науқаста – 0 балл, 10 (33,3 %) науқаста – 5 балл, 13 (43,3 %) науқаста – 10 балл. Қозғалыс көрсеткіші 6 (20 %) науқаста – 0 балл, 9 (30%) науқаста – 5 балл, 15 (50%) науқаста – 10 балл.
Оңалтуға дейінгі және оңалтудан кейінгі нәтижелерді салыстыру: тамақтану – 13,3%, зәрді ұстау- 6,6 % , нәжісті ұстау- 3,3 %, өздігінен киіну- 16,6%, белсенділік көрсеткіші 20%, қозғалыс көрсеткіші 26,6 % жақсарды. Алынған нәтижелердің бастапқыда қойылған мақсаттарға нақты сәйкестігі 30 науқастың 24-інде (80%) байқалды. Қойылған мақсаттардың артуы 30 науқастың 4-інде (13,3%) байқалды, 30 науқастың 2-еуі (6,6%) қойылған мақсаттарға қол жеткізу төмен деңгейде.
Қорытынды. Оңатуға дейінгі және оңалтудан кейінгі науқастардың жағдайы «Бартель» шкаласының салыстырмалы қорытындысы бойынша 73%-ға жоғарылады. Оңалту іс-шараларының соңында физикалық жұмыс істеу көрсеткіші, жалпы денсаулық көрсеткіші, өмір сүру көрсеткіші, әлеуметтік жұмыс істеу көрсеткіші, психологиялық денсаулық көрсеткіші жақсаруы байқалды.
Әдебиеттер
- Неврологиядағы оңалту: оқу құралы // Е.и. Гусев, А. Б. Гехт, В. Б. Гаптов, Е. В. Тихопой. – М.: ГЭОТАР-Медиа, 2018. – 52 б.
- Тул, Дж.Ф. мидың қан тамырлары аурулары: вра / Дж үшін нұсқаулық.Ф. Тул; под ред. Е. И. Гусева, А. Б. Гехт; пер. с англ. – М.: ГЭОТАР-Медиа, 2017. – 608 б.
- Меликян, Э.г. эпилепсиямен ауыратын науқастардың өмір сапасы / Э. г. Меликян, А. Б. Гехт // Емдеу ісі. – 2015. – No 1. – 4-9.б.
- Schepers, V.P. / Responsiveness of functional health status measures frequently used in stroke research / V.P. Schepers [et al.] // Disabil Rehabil. – 2016. – Vol. 28, N 17. – P. 1035-1040.б.
- Rockwood, K. / Responsiveness of goal attainment scaling in a randomized controlled trial of comprehensive geriatric assessment / K. Rockwood [et al.] // J. Clin Epidemiol. – 2017. – N 56. – P. 736-743 б.