Кіріспе.
Дүние жүзінде психикалық аурулармен миллиондаған адамдар зардап шегеді, оның ішінде депрессиялық бұзылыс жетекші орын алады. Депрессияны диагностикалау және емдеу әдістерін зерттеу бойынша зерттеулер жалғасуда, жыл сайын олардың саны артып келеді. Бірақ, соған қарамастан, депрессия, аффективті бұзылулар мәселелері және жаңа антидепрессанттардың дамуы өзекті болып қала береді. Депрессия күрделі клиникалық проблема болып табылады және психикалық және соматикалық коморбидтіліктің жоғары деңгейімен сипатталады, бұл оны диагностикалауды қиындатады. Депрессиялық бұзылыс науқастың өмір сүру сапасының төмендеуіне әкеледі және оның отбасы мүшелеріне теріс әсерін тигізеді, сонымен бірге отбасы мүшелерінде де депрессияның даму қаупі жоғары, ал бұл өз кезегінде кез- келген елдің экономикалық дамуына теріс әсер етеді. Барлық елдердің денсаулық сақтау жүйесі үшін депрессиялық бұзылыстар ауыр жүктеме болып табылады, өйткені бұл психикалық бұзылыста мүгедектік пен суицид деңгейі жоғары болып келеді.
Эпидемиологиялық зерттеулердің нәтижелері бойынша популяцияда депрессияның таралуы 3% - дан 6% - ға дейін, жыл сайын шамамен 1% жағдайда депрессия диагнозы қойылады. Өмір бойы ауру қаупі 20% - ға бағаланады. Мысалы, Ресейлік Компас зерттеуі сияқты ауқымды эпидемиологиялық зерттеулер бастапқы буын дәрігерлеріне соматикалық ауру бойынша көмек сұраған пациенттердің 45-50% дейін депрессиялық бұзылулардан зардап шегетінін, бұл ретте айқын депрессия респонденттердің 23% - ында кездесетінін көрсетеді.
Мазасыздық және депрессиялық бұзылулар-диагностика және емдеу мәселелері
Мазасыздық келесі деңгейлерде науқастың жағдайының жан-жақты өзгеруімен сипатталады : когнитивті; соматикалық;эмоционалды;мінез-құлықтық.
Орталық жүйке жүйесінде мазасыздықты лимбиялық жүйе басқарады. Мазасыздық деңгейін төмендетуге қызмет ететін ең маңызды нейротрансмиттер-γ-аминомай қышқылы. Мазасыздықты физиологиялық, дені сау адамдарда болатын және патологиялық деп бөлуге болады. Патологиялық мазасыздық келесі белгілермен сипатталады :
- әрқашан сыртқы жағдайлардың әсерінен күшейтіледі;
- ішкі себептерге байланысты, яғни мидың жеткіліксіз жұмысы, бірақ оны сыртқы стресстер де қоздыруы мүмкін;
- 4 аптадан астам уақытқа созылады.
Патологиялық алаңдаушылыққа адам бейімделе алмайды, бұл организмнің бейімделу қабілетін арттыруға емес, басуға әкеледі. Патологиялық мазасыздығы бар науқастар әдетте терапевт-дәрігерлерден көмек іздейді. Мазасыздық пациенттердің 40% - ында кездеседі, 26% - да депрессиямен бірге жүреді (аралас мазасыздық және депрессиялық бұзылыс) және пациенттердің тек 2% - ында депрессиялық бұзылыс бар . Мұндай науқастар көбінесе әртүрлі шағымдарды айтады. Әртүрлі органдар мен жүйелердің бұзылыстары депрессияның көрінісі болуы мүмкін.
Мазасыздық пен депрессиялық бұзылулардың жалпы проблемаларының бірі — ангедония және емдеудің тиімді әдістерінің болмауы. Қазіргі уақытта қолданылатын психологиялық және фармакологиялық әдістер, әдетте, позитивті әсерді жоғарылатудың орнына, теріс әсерді азайтуға бағытталған.
Мазасыздық және депрессиялық бұзылыстарды диагностикалаудың заманауи тәсілдері.
Мазасыздық пен депрессиялық бұзылыстарды диагностикалау терең клиникалық зерттеуді қажет етеді. Бұл бұзылуларды анықтау үшін сауалнамаларды қолдануға болады. Зертханалық және аспаптық зерттеу әдістері көбінесе соматикалық патологияның жоқтығын растау үшін жүргізіледі. Егер сауалнамалар туралы айтатын болсақ, онда дәрігердің жұмысын едәуір жеңілдететін бірнеше қарапайым сынақтар бар, әсіресе егер смартфонды қолданса тиімді. Смартфон біздің өміріміздің ажырамас бөлігіне айналды. 2011 жылы олардың саны 35%, ал 2016 жылы — 72% (92% дейін) болды. Адамдар телефондарын үнемі өздерімен бірге ұстайды, иелерінің 90% - дан астамы телефондарының зарядталғанын, қосылғанын және үнемі қол жетімді екенін айтады. Медициналық қоғамдастық күн сайын дәрігерлер қолдана алатын пайдалы қосымшалар көбейіп келеді — мысалы, "Невросканнер" қосымшасы, В.М. Бехтерев атындағы Медициналық Ұлттық психиатрия және неврология ғылыми-зерттеу орталығының мамандары дайындаған. "Невросканнерге" пациент пен дәрігер толтыруға қиын емес, жалпыға белгілі және жоғары ақпараттық шкалалар кіреді: Вейн шкаласы, Спилбергер шкаласы, госпитальды мазасыздық және депрессия шкаласы, Монтгомери — Асберг депрессиясының деңгейін анықтауға арналған шкала (Montgomery-Asberg депрессия шкаласы, MADRS). Қосымша, сауалнамалардың стандартты бланкілерімен жұмыс істейді, оларды қосымшадан немесе Neuroscanner.ru сайтынан жүктеуге болады. Науқас оларды толтырады, ал дәрігер NEUROSCANNER App көмегімен сауалнама нәтижесін сканерлейді және шкала бойынша жиынтық баллды және қысқаша қорытындыны 5 секунд ішінде алуға болады, қажет болған жағдайда нәтижені неғұрлым егжей-тегжейлі түсіндірумен және емдеу нұсқаларымен танысуға болады, бұл диагнозды негіздеу және тағайындалған емдеу тұрғысынан таптырмас көмекші болып табылады.
Депрессияны және мазасыздықты емдеу
Антидепрессанттардың фармакологиялық әсері депрессияның моноамин теориясына негізделген серотонин және норадреналин сияқты биогендік моноаминдердің арттырумен байланысты. Депрессияның патогенезінде десинхроноз (биоритмдердің сәйкес келмеуі) үлкен маңызға ие, лимбиялық жүйенің эмоционалды орталықтарында және гипоталамуста биогендік аминдердің, негізінен серотонин мен норадреналиннің мөлшері төмендейді. Антидепрессанттар синаптикалық нейро-трансмиссияны күшейтеді, моноаминдердің санын көбейтеді, пресинаптикалық ұштардағы моноаминдердің нейрондық қалпына келуін бұзады және моноамин оксидазасының (МАО) ферментативті инактивациясының төмендеуіне әкеледі.
Кейбір жаңа антидепрессанттар мультимодальды нейрорецепторлық белсенділікке ие, мысалы, агомелатин және вортиоксетин. Психофармакотерапияға тұрақты резистенттілік пациенттердің шамамен 20-30% - ында қалыптасады, бұл қосымша электроконвульсивті терапияны, транскраниальды магниттік ынталандыруды немесе мидың терең стимуляциясын жүргізуді талап етеді . Антидепрессанттарды қолдану проблемаларының бірі-науқаста депрессиялық және мазасыздық симптомдардың баяу төмендеуі.
Антидепрессанттардың көпшілігі әсері 3-4 аптадан кейін дамиды, алайда, кейбір жағдайларда жақсару ұзақ уақыт бойы жүреді және клиникалық әсерге жету үшін 4-тен 6 аптаға дейін күту керек немесе оданда ұзағырақ. Тұрақты антидепрессант әсері рецепторлық жоғары сезімталдықтың қалыптасуымен байланысты және мидағы синаптикалық берілу жүйелерінің ұзақ мерзімді бейімделуін талап етеді . Мазасыздықтың бұзылуын емдеуде антидепрессанттар, транквилизаторлар, атипті антипсихотиктер, антиконвульсанттар, β- блокаторлар қолданылады. Мазасыздықтың бұзылуы бар науқастар көбінесе әртүрлі ансиолитиктермен емдеуді қажет етеді — фармакологиялық белсенділіктің кең спектрі бар бензодиазепиндерден бастап (ансиолитикалық әсердің седативті, гипнотикалық, антиконвульсант, вегетативті, бұлшықет босаңсытатын әсерлермен үйлесуі), атипті мазасыздыққа қарсы препараттарына дейін, олар назар мен реакция жылдамдығына теріс әсер етеді.
Жалпы дәрігерлік тәжірибеде мазасыздық бұзылулары бар пациенттерде дәл осындай ансиолитиктерді қолданған дұрыс, өйткені транквилизаторлардың терапевтік мүмкіндіктерінің шектеулілігі және оларды тек мазасыздықтың симптоматикасының жеңіл түрінде ғана қолдану тиімді болып табылады (Л.Мехилана 1986 жылы ұсынған). Анксиолитиктер әсері эмоциялық реакцияларды реттеуге жауапты ми құрылымдарының (лимбиялық жүйе, гипоталамус, таламикалық ядролардың) бәсеңдеуімен байланысты. Егер ансиолитиктердің емдік тиімділігінің төмендеуі немесе фобиялардың, обсессиялардың, сенестопатиялардың, конверсиялық симптоматиканың қосылуы байқалса, онда нейролептиктерді,антидепрессанттарды жәнн басқа да дәрілік препараттарды қосу қажет.
Қорытынды.
Осылайша, мазасыздық пен депрессиялық бұзылуларды зерттеу жалғасуда, бірақ оларды диагностикалау, емдеу және алдын-алудың көптеген мәселелері бар және одан әрі зерттеуді қажет етеді. Бұл бұзылуларды емдеу тиімділігінің аз болуының себептері депрессия мен мазасыздықтың патофизиологиясы және этиологиясы толық анықталмаған болып табылады. Зерттеушілер депрессия мен мазасыздықтың жалпы қауіп-қатерлеріне негізделген этиологиялық және психопатологиялық механизмдер туралы түсінікті арттыру арқылы терапи