Тәуелсіз Қазақстан Республикасы әлеуметтік, экономикалық ілгерілеуде мәдени, рухани жаңаруда өзінің жолын таңдады. Біздің мемлекет жай ғана демократиялық қоғам құруға ғана емес, әділетті демократиялық, азаматтық қоғам қүруға ұмтылады. Әділетке ұмтылу біздің халықтың менталитетінің ерекшелігінің бірі [1].
Қазіргі қоғамдағы болып жатқан терең әлеуметтік-экономикалық қайта қүрылулар, бізді Қазақстанның, оның жастарының болашағы жайлы ойландыра- ды. Қазіргі уақытта біздің еліміз қарапайым емес тарихи кезеңде өмір сүруде. Жэне біздің қоғамды күтіп тұрғаң ең үлкен қауіп - экономиканың құлауы емес, политикалық жүйенің ауысуы емес, тұлғаның бұзылуы. Материалдық құндылық- тар рухани құндылықтардан басым болып тұр, сондықтан жақсылық, қайырымды- лық, кеңпейілділік, әділеттік, азаматтық және патриотизм жастарда көрінбейді.
Жоғары деңгей қоғамдағы агрессиялықтың және қатыгездіктің жалпы артуымен болып отыр. Кейбір жастар эмоционалы, жігерлі және рухани жетілмегендігімен ерекшеленеді. Студенттік жастардың, қазақстандық менталитетке сай, шынайы рухани, мәдени, ұлттық құндылықтардың пайда болуы есебінен жаппай мәдениеттену атрибуттары кең етек алды.
Сондықтан бүгінгі күнде тұлғаның рухани-адамгершілік дамуының маңызды қүрамдас бөлігі білім және тәрбие беретін орта болып табылады. Бұл жерде руханилық - ол адамның психикасындағы оның болмысының бейнесі, оның есінің бейнесі, қоғам мәдениетіне қосылудың жоғары өлшемі. Сезімдердің көтеіңкілігі, жанның кеңпейілділігі, ойдың тереңдігі және икемділігі, өзіннің ішкі жан дүниенді және қоршаған ортаны жақсартуға ұмтылу руханилықтың негізгі белгілері.
Жастардың рухани-азаматтық дамуы - бұл тұлғаның маңызды-мәнді саласы- ның кеңейтілуі мен бекітілуі, адам қабілетерін қалыптастыруда өзіне, басқа адам- дарға, қоғамға, мемлекетке, әлемге жалпы қабылданған моральдік нормаларға және адамгершілік армандарға, қүнды орналастыруларға саналы түрде қарым- қатынас қалыптастырады.
Сонымен қатар рухани-адамгершілік дамудың түсінігінде адамның рухани- адамгершілік қалыптасуында және онда келесілердің қалыптасуына эсер етеді:
- Адамгершілік сезімдер (ар, міндет, сенім, жауапкершілік, азаматтылық, патриотизм);
- Адамгершілік бейне (шыдамдылық, қайырылымдылық);
- Көргенді ұстаным (жақсылық пен зүлымдықты ажырату қасиеті, өмірлік сындарды көтеруге дайындық);
- Адамгершілік мінез-құлық (адамдарға жэне Отанына қызмет етуге дайындық, рухани пайымдаулылықтың көріністері, адал ерік) [2].
- Руханилық мэдени деңгейдің ішкі психикалық уэжін арттыратын қасиеттерге ие. Ол руханилықтың шегінің көрсеткіші болумен қатар оның қалыптасуының қозғалысы мен динамикасының көрсеткіші болады. Кейбір жүмыстарда ол адамның қайта құрылуының принципі ретінде қарастырылады.
- Студенттік жастардың рухани-адамгершілік дамуының ерекшелігі келесіде:
- Білімнің ғылыми-профессионалды жэне рухани-адамгершілік интеграциясы;
- Қазіргі өмірдің аса маңызды жүйелі рухани сұрақтары бойынша ағартыу;
- Жастарда адамгершілік, профессионалды жэне өмірлік көзқарастарын қалыптастыруға көмектесу.
Студент тұлғасының рухани-адамгершілік дамуы - педагогикалық, элеуметтік жэне рухани процестерді қосатын күрделі жэне көпқырлы жүйе.
Студент тұлғасының рухани-адамгершілік қалыптасуына және дамуына әлеуметтік жағдайлар, биологиялық фактор эсер етеді, бірақ басты рольді педагогикалық, тұлғалық-бағытталған эрекеттер атқарады, өйткені олар жоғары деңгейде ойластырылады жэне басқарылады.
Терең философиялық мазмүн, керемет көркем бейне, қазақ авторларының шынайы туындылары жастардың рухани-адамгершілік жаңаруына құлшыныс береді. XIX ғасырдағы қазақтың ұлы философы, ағартушысы Абай, адамның болмысы жайлы «адам табиғаттан денесімен жэне жанымен» деген. Тек қана тэн қажеттіліктерімен өмір сүретін адам, жануардан аз ерекшеленеді, тек қана өзін, жалпыны, жақсылықты тануға қүмарлық адамды адам етеді. Қазақ ойшылдары үшін мэселе басты тақырып болатын жэне алдыңғы қатарға шығатын. Осы мэселе бойынша, Шэкэрім Құдайбергенов «ар-намыс ғылымын» енгізу керек деген жэне ғалымдар оны пэн ретінде дамытып, жалпыға бірдей қылу керек деген.
Сонымен қатар рухани-адаигершілік тэрбие берудің мэселесінің маңыздылығы келесімен байлансты. Қазіргі элемде адам көптеген эр түрлі оған позитивті жэне негативті эсер етулермен (бірінші кезекте жалпы коммуникация жэне ақпарат көздері) өмір сүреді жэне дамиды, олардың барлығы күн сайын орнықпаған ақылға эсер етеді.
Руханилық жэне адамгершілік тұлғаның басты, алғашқы сипаттамасы болып табылады. Руханилық тұлғаның қабылдаған түсінігінің сипаттамасының құнды- лығының талпынысымен анықталады. Адамгершілік адамдардың бір-біріне жэне қоғамға арақатынасының қағидасының қосындысы. Үйлесімділікте олар тұлғаның қүрайды.
Біздің бақылауымыз бойынша студенттердің рухани-адамгершілік дамуына топқа енгізу қүндылықтарды қалыптастыруға оң эсер етеді. Жоғары құндылықтар (адам, өмір, қоғам, табиғат, ақиқат, жақсылық, сұлулық, еңбек, таңу, байланысу жэне басқалар) эсер етудің үлкен күшіне ие. Өмірдің құндылықтарын айту студенттермен олардың өздерінің өмірлерінің, құндылықтарының, сенімділіктің топтың өздеріне қайырымдылығының, топтың өмірінде басшылықты күту, сүлулықты, жақсылықты жэне ақиқатты, зұлымдылықты, өтірікті жэне тэртіпсіздікті болдырмау мен байланытырылады.
Студенттің рухани-адамгеншілік денсаулығы, оның дамуының жан-жақтылы- ғы, профессионалды дайындықтың кеңдігі мен икемділігі, шығармашылыққа ұмтылысы жэне қалыпсыз амалдарды орындай білуі елдің дамуының маңызды факторына айналады.
Осылай, студенттердің рухани-адамгершілік дамуы қазақстандық ЖОО басты мэселесі болды жэне болашақта бола бермек. Жэне бұл заңды, өйткені біздің қоғамда адамгершілік бастамалардың, моральді фактордың қызмет ету аумағы аумағы артып отыр. Бұл жайлы бүгінгі күнде ерекше айту қажет, біздің ұлттың рухани жаңдануы - бүл біздің елдің дамуының тағдыры шешілетін маңызды сүрақтардың бірі.
Әдебиет:
- Президент Н. Назарбаевтың жолдауы «Әлеуметтік-экономикалық модернизация - Қазақстанның дамуының басты векторы». 27.01.12.
- Боер В.М., Горшков A.C., Платова Е.Э., Фортунатов В.В. Легко ли быть студентом? СПб, 2002.
- Фокин Ю.Г. Преподавание и воспитание в высшей школе: Методология, цели и содержание, творчество. M.: «Академия», 2002.