Аңдатпа
Қазіргі таңда мұнай және мұнай өнімдерін кең көлемде өндіру, тасымалдау, өңдеу барысы қоршаған ортаның ластануына әкеліп соғуда. Топырақтың беткі қабатының адсорбциялық қасиетінің жоғарылығына байланысты ластану өте тез жүреді. Қоршаған ортаға түскен мұнай көмірсутектері табиғи ландшафтардың биологиялық түрлілігін өзгертеді. Сонымен қатар, техногенді аумақтардың ұлғаюына, өсімді қабаттың тежелуіне, топырақтың беткі қабатының микрорельефін, гидрологиялық режимін және де аэрацияның бұзылуына душар етеді. Басқа ластаушы заттар қаншалықты қауіпті болса да, мұнайдың ластау көздеріне еш жетер емес.
Мұнай және мұнай өнімдерімен ластану флора мен фаунаның, биоценоз құрамының өзгеруін туғызады. Мұнайдың улылық дәрежесі олардың химиялық құрамының әртурлі мөлшерімен, әсіресе ұшқыш ароматты көмірсутектердің (толуол, ксилол, бензол және нафталин) құрамымен анықталады. Көмірсутектер бактериалық хемотаксисті бұзып, органикалық заттардың ыдырауын бөгейді.
Атырау қаласы Атырау облысының облыс орталығы болып табылады. Халық саны 263,9 мың адамды құрайды және (облыстың барлық халқы 45,4%) «әлемдік мұхит» деңгейінен 25 - 26 метр темен тұр.
Батысында Ресей Федерациясының Астрахан облысымен шектессе, солтустігінде Батыс Қазақстан, шығысында Ақтөбе облысы мен оңтустік-шығысында Маңғыстау облысының Үстірт платосының солтүстік бөлігіне дейін және Каспий теңізі суларымен ұласады. Облыста барлығы 204 елді мекен, оның ішінде: 2 қала, 13 кент, 178 село мен ауыл, 11 темір жол разъезді мен станциялары бар. Облыс бойынша қала елді мекеннің үлесі - 49,1%, селолық - 50,9%-ды құрайды. Облыс бойынша орташа алғанда 1 км2 аумақта халықтың тығыздығы 4,9 адамды құрайды [1]-
Аумақтың рельефі - Каспий теңізі жағалауларынан елеусіз көтерілетін толқынды жазық болып келеді. Каспий маңының маңызды алқап бөлігі тізбекті және шағыл құмдардан (Нарын, Тайсойған, Қарақұм), басым бөлігі сор топырақтардан тұрады. Облыстың солтүстік-шығысын Орал асты борлы шатқал тау сілемдері алып жатыр.
Бүгінгі күнде атмосфераның ластануы негізінен мұнай-газ өндіруші және оларды өңдеумен айналысатын кәсіпорындардың қызметтеріне байланысты болып отыр. Өнеркәсіп кәсіпорындарының атмосфералық ауаға шығарындылары жылына 100 мыңнан астам тоннаны құрайды, оның ішінде 80-85%-ы мұнай-газ секторына келеді.
Кейбір мекемелердің өндіріс қуаттылығының артуына байланысты 2015 жылы стационарлы көздерден шығатын жалпы ластағыш заттар 3,159 мың тоннаға ұлғайды.
Мәселен, Атырау мұнай өңдеу зауытында жаңадан ластағыш заттардың шығарындылар көздерінің қосылуына байланысты ластағыш заттар шығарындыларының көлемі ұлғайды.
Үстіміздегі жылы «Хош иістендіргішті қайта өңдеу кешені» іске қосылды. Сондай-ақ, «Caspian Ecology» ЖШС-нде «Қалдықтармен жұмыс істеу кешенінің» іске қосылу салдарынан шығарындылар көлемінің ұлғаюы байқалып отыр және «Алтиес Петролеум Интернэшнл Б.В.» ЖШС АФ ластаушы заттар шығарындыларының ұлғаюы мұнай және ілеспе газ өндірісінің артуымен түсіндіріледі [2].
Мұнайдың ілеспе газын жағу мәселесі түйінін таппай отырған мәселелердің бірі болып табылады. Мәліметтерге сүйенсек 2015 жылы мұнай газ секторындағы 12 мекеме 15 млрд. 137 млн. м3өндірілген ілеспе газдан 14 759 062,7 м3ілеспе газ кәдеге жаратылған.
Қазіргі таңда 12 мұнай өндіретін мекемелердің 4-уі соның ішінде «Теңізшевройл» ЖШС, «Самек Интернешнл» ЖШС, «Ембімұнайгаз» АҚ алауларда ілеспе газдарды жағып қана қоймай, оны өз қажеттіліктеріне пайдаланып отыр.
Мекемелердің мәліметіне сәйкес 2015 жылдың ішінде алау 372 млн.м3 ілеспе газ жағылған (1-кесте).
1-кесте. Кәсіпорындар бойынша газ жағу көлемдері
Кәсіпорын атауы |
2014 жыл |
2015 жыл |
||||
Diecne газды өндіру колем І мың/ M3 |
Кэдеге жараты л ға н ілеспе газдың кол ем і мың/м3 |
Алауларда жағылған ілеспе газдың көлемі мың/м3 |
Ілеспе газды өндіру көлемі мың/м 3 |
Кәдеге жараты лған ілеспе газдың колемі мың/м3 |
Алаула рда жағыл ған ілеспе газдың көлемі мың/м 3 |
|
«Теңізшевройл »ЖШС |
14 544 095,04 76 |
14 378 176,9646 |
165 918,083 |
1488823 2,67 |
14607886 ,82 |
280345, 85 |
«Қожан» ЖШС |
4467 |
4456,802 |
- |
4545 |
4545 |
- |
«Таңдай Петролеум» ЖШС |
0,0089 1 |
0,00891 |
- |
- |
- |
|
«СамекИнтерне шл» ЖШС» |
11869, 371 |
6184,003 |
5685,369 |
11100,3 61 |
4452,137 |
6648,22 4 |
Алтиес Петролеум Интернэшнл Б.В. |
782,99 1713 |
782,9917 13 |
- |
883 |
883 |
- |
«Светланд ОйлЖШС» |
238,4 |
238,4 |
- |
- |
- |
- |
«Сағыз Петролеум» ЖШС |
1145,6 6 |
1145,66 |
- |
- |
- |
- |
«Матен Петролеум» АҚ |
8316,9 23 |
8135,736 |
181,187 |
6711,2 |
6711,2 |
- |
«ПотенциалОйл »ЖШС |
4208,8 9 |
4208,89 |
- |
5018 |
5018 |
- |
«Каспий Нефть» АҚ |
20090, 776 |
20090,77 6 |
- |
26788,4 99 |
26788,4 99 |
- |
«АНАКО» ЖШС |
2250 |
2250 |
- |
2100,5 |
2100,5 |
- |
«Сазанқұрақ» ЖШС |
712 |
712 |
- |
662,3 |
662,3 |
- |
AO «Ембамұнайгаз » |
188 249,55 0 |
103262,3 7 |
84 987,18 |
187916, 36 |
96944,21 |
85043,3 44 |
«Прикаспиан Петролеум» ЖШС |
- |
- |
- |
1402,33 65 |
1402,336 5 |
- |
«ПотенциалОй л »ЖШС |
- |
- |
- |
5018 |
5018 |
- |
«Самек интернешл»ЖШ C |
- |
- |
- |
11100,3 61 |
4452,137 |
6648,22 4 |
Атырау өңірінің табиғаты экологиялық жағынан қолайсыз,батпақты,тұзды топырақты болып келеді.
Оның үстіне кейінгі мұнай өндірісі орындарының іске қосылуы экологиялық жағдайды қиындата түсті. Өндіріс дамыған жерде экологиялық прблемалар қатар жүретіні белгілі[3].
Атырау облысы бойынша экология департамент! «Қазтрансойл» АҚ Батыс филиалына жоспардан тыс тексеріс жүргізу барысында Мартыши-Атырау магистралды мұнай құбырының шамамен 81,6 шақырымында жерге мұнай түріндегі ластаушы зат төгілуін туындатқан апатты жағдайлар орын алғаны анықтады. Б.Жақыповтың айтуынша, мұнай құбырын кесу орын алған оқиғада топырақтың мұнаймен ластану аумағы жеті учаскегебөлінген[4].
Айта кету керек, табиғат пайдаланушық қоршаған ортаға ластаушы заттар шығарылған және төгілген апаттар туралы ол анықталған кезден бастап екі сағат ішінде қошаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті органға хабарлауға міндетті. Алайда, бұл ретте кәсіпорын тарапынан белгіленген уақытты хабарланбай, заң талаптары бұзылған. Кейін заң шеңберінде жұмыстар атқарылып 396 мың теңге көлемінде кәсіпорын айыппұл төледі.
Бұдан басқа апатты жағдай кезінде Сарыөзек каналы суының бүлінуін айтпай кетуге болмайды. Каналға 0,2 тонна көлемінде мұнай төгілген.
Атырау табиғаты адамдар қызметіне экологиялық жағдайда жеңіл сезімтал болып келеді.
Бұған облысымызда мұнай өндіру барлау-бұрғылау кәсіпшіліктерінің жылу жүйелерінен бөлініп шығатын шаң,улы түтін газдардың шамадан тыс бөлінуі және соңғы кезде жүргізілген атом қаруын сынаудың зиянын қоссақ, Атырау табиғатының экологиялық жағдайына тиісті баға беруге болады[5].
Атырау мұнай-газ өнеркәсібін дамытудың бүгінгі ерекшелігі - Астрахан, Теңіз және болашақта Каспий ойпатындағы жоғарғы күкіртті газды, мұнай-газ орындарын игеру кезінде көшуі. Осыған орай Атырау мұнай-газ өнеркәсібі алдында жауапты және күрделі қоршаған табиғи ортаны қорғау бағдарламасын жасау, табиғатты қорғаудың қазіргі іске асырылып отырған әдістері мен түрін жетістіру міндеті тұр.
ГІайдаланылған әдебиеттер тізімі:
- Диаров М.Д. Экология және мұнай-газ кешені. Алматы қ., 2003.
- Справочник месторождения нефти и газа Казахстана. - А. 2005. - 55 б.
- Орлов Д. C., Амосова Я .М. Методы оценки нефтезагрязненных почв// Биотехнологические методы охраны окружающей среды. Тезисы докладов. - Самарканд, 1988 ж. - 57 б.
- Халимов Э. M., Левин С. В., Гузев В.С.// Экологические и микробиологические аспекты повреждающего действия нефти на свойства почвы //Вестник Московского ун-та, серия: Почвоведение, 199б.-№2.-59 б.
- Диаров М.Д. Экология и нефтегазовый комплекс. 2-том, Алматы: Фолиант.