Аңдатпа
Мақалада Қазақстан Республикасы үшін тура шетелдік инвестицияны тартудың қажеттілігі мен формалары қарастырылған. Typa шетелдік инвесгицияның республика өңірлеріне әсерін бағалау үшін тура шетелдік инвесгицияның белсенділік және интенсивтілік көрсеткіштері қолданылған. Осының нәтижесінде шетелдік кәсіпорынның ролін анықтау үшін өңірлердің инвестициялық белсенділігі бағаланып, талданды.
Уақыт әлем экономикасының қатысушыларының даму деңгейіне және рейтингісіне қарамастан, оларға жаңа талаптар қояды. Қазіргі жағдайда біздің еліміз үшін басқадамыған елдер секілді «өнеркәсіптік қарқын» қажет. Осындай күрделі міндеттер шешу үшін ұлттық экономиканы капиталдың әлемдік нарығына енуі негізінде шетелдік инвестиция көмегімен жүгіну қажет. Заманауи кезеңде ел алдында ел басшысының саяси сауатты шешімі талап етілді, бірақ шетелдік капиталды, оның ішінде тура шетелдік инвестицияны тарту өзектілігі бүгінгі күнге дейін сақталып отыр.
Қазақстан Республикасы үшін ұзақ мерзімді даму міндеті басынан бастап, шетелдік капиталды жаппай тарту көмегімен жүзеге асырылды.
Шетелдік тура инвестицияны тарту қажеттілігі стратегиялық маңызы бар барлық құжаттарда, оның ішінде «Қазақстан - 2030» Стратегиясында, Қазақстан Республикасының 2020 ж. дейінгі Даму стратегиясында, ҚР ҮИИДБ бойынша мемлекеттік бағдарламасында аталып өтті. Елбасының «Стратегия - 2050» бағдарламасында мына мәтін аталып өтті: Қазақстан даму кезеңінен бастап жан басына шаққандағы тура шетелдік инвестицияны тарту көлемі бойынша ТМД елдерінің көшбасшысы болып табылады. Қазақстан инвестицияны тарту аймағына айналуы тиіс. Қазақстан Еуразияда
инвестициями тартушы өңірге айналып, технологиями тасымалдау орталығына айналуы тиіс [1].
Тура шетелдік инвестициями (ТШИ) тартудың ерекше формаларының бірі біріккен кәсіпорын қалыптастыру және ғылыми сиымдылықты ТШИ тартылуы тиіс.
Өңірлердің әлеуметтік - экономикалық даму деңгейі өңірлік саясат тиімділігіне тікелей байланысты. Ал өңірлік саясат тиімділігін арттыруда сол аймақтың саяси, әлеуметтік, экономикалық және т.б. кешендерімен сипатталатын инвестициялаудың тартымды жағдайларының қалыптасу шаралары маңызды роль ойнайды. Қазақстандағы инвестициялық ахуалдың әр өңірде әртүрлі болуы экономиканың ерекшелігін көрсетеді. Сондықтан да өңірдің даму деңгейіне, тұрғындардың өмір сүру сапасына эсер ету факторы ретіндегі инвестициялық ахуал еліміздің тұрақты даму және әлеуметтік модернизациями жүзеге асыру жағдайында маңызы бар тәжірибелік және ғылыми мәселені қозғайды. Инвестициялық ахуал факторлары: еңбек, әлеуметтік, экологиялық, онымен қатар, өмір сүру сапасы, Еңбекті инфрақұрылымның даму деңгейі, жаңашылдық деңгейі [2].
Қазақстан Республикасындағы жүзеге асырылып жатырған инвестициялық саясат аясында шешуін талап етіп отырған өңірлердің маңызды әлеуметтік - экономикалық мәселелер қатарына келесілерді атауға болады:
- Еңбекті молынан қажет ететін және табиғи ресурстарға бай өңірлерге капиталды тарту негізінде республикалық қолданылмаға ғылым - техникалық әлеуетін игеру;
- Нақты салаларды импортты экспортпен мақсатында Огандық тауарлар мен технологиялар өндірісіне қолдау көрсету;
- Жаңа жұмыс орындарын қалыптастыру, алдыңғы қатарлы инновациялық технологияларды игеру, мәдени кәсіпкерлігінің шетелдік тәжірибесін қабылдау;
- Өндірістік инфрақұрылымның дамуына қолдау көрсету.
Осы мәселелерге байланысты республика өңірлерінде шетелдік компанияларды қоса алғанда, қызмет көрсетіп отырған кәсіпорынның әрекетінің инновациялық белсенділігі осы әлеуметтік - экономикалық міндеттерге тікелей қатысты, шешім: өңірлерде тұрғындардың өмір сүру сапасын арттыру.
ТШИ-ң республика өңірлеріне әсерін бағалау үшін ТШИ-ң белсенділік және ТШИ - интенсивтілік көрсеткіштері қолданылады. ТШИ - белсенділік көрсеткіші - зерттеліп отырған кезеңде ТШИ - ға ШКНҚКӘ - не жұмсалатын ТШИ көлемін си патта йды.
ТШИ - интенсивтілік - ТШИ-ң алдыңғы жылмен салыстырғандағы өзгерісін сипаттайды. Жоғарыда аталған, екі көрсеткіште келесі 4 көрсеткіштер негізінде есептелді (2005-2016ж).
1. Негізгі капиталға салынған инвестиция:
2.
T- = ^і=1 1F 7 п
Жан басына шаққанда ТШИ: (1.2)
-pQj- _ Th=1(FDIji * Gfdi^
7 SF=1 G1 FDIji
Жан басына шаққанда негізгі капиталға салгаы им : ! а udjIFaH инвестицияның
(1.3)
FDIli
GFDIji = —-L* Ю0%
Чі
3.
көлеміндегі TLUИ-ң үлесті салмағы
ТШИ-ң өсу қарқыны
(1-4)
FDIi
rFpji - 'роү. = 1;16, і = 1;п
1 сурет - Жан басына шаққандағы ТШИ салымының қарқыны (2005-
2016ж) мың тг/адам
ТШИ салымы бойынша есептеулер нәтижесі тек қана салымдар арасындағы аиырмашылықты көрсетпейді, сонымен қатар, зерттеліп отырған кезеңде жылдар бойынша ерекше ауытқушылықты көрсетеді.
1-суретте көрсетілген сурет мәліметтеріне сүйенсек, өңірлер арасында үлкен алшақтық байқалады. р р
Атырау облысында жан басына шаққанда 1218,67 мың.тг./адам. Ал Солтүстік Қазақстан облысында инвестициялық салым - 3,29 мыңтг/адам Мұнаи өндіруші 3 батыс өңірлерінің жан басына шаққандағы инвесгициялық салым көлемі шамалас болып отыр: Батыс Қазақстан облысы - 244,13 мың
тг/адам, Маңғыстау облысы - 212,02 мың тг/адам, Ақтөбе облысы - 198,67мыңтг/адам. Батые өңірлерімен қатар Алматы қаласы 105,57мың.тг./адам көрсеткішін көрсетіп отыр. Қызылорда облысында 102,35 мыңтг/адам көрсеткішімен ерекшеленген [3, 536 6].
Қазақстан Республикасы статистика бойынша Агенттігінің мәліметтеріне сүйенсек, жан басына шаққанда табыстың жоғары деңгейі Алматы, Астана қалалары, Маңғыстау, Алматы және Шығыс - Қазақстан облыстарында байқалады. Бұл жағдайға ТШИ-ң да әсері жоғары болып отыр. ТШИ-ң әлеуметтік тиімділігін бағалау үшін индикаторлардың өсу каокыны есепке алынды.
2 сурет - 2016 жылы Қазақстан өңірлерінің тұрғындарының жылдық тұтынушылық шығындары
Әрі қарай әр өңір бойынша барлық кезеңдегі орташа өсу қарқыны есептелді.
Жұмыспен қамтылғандар үлесін анықтауда Қазақстан Республикасы Статистика Комитетінің көрсеткіштері қолданылады. ТШИ - интенсивтілік мәнінің жоғары болуы республика өңірлерінде жұмыспен қамтылғандар санының ұлғайғандығын көрсетеді.
1 кесте - Өңірлер бойынша әлеуметтік - экономикалық көрсеткіштердің өсу қарқыны, %.
|
Өңірлер |
Жұмыспен қамту |
Қоршаған орта |
Денсаулық сақтау |
Білім |
Кедейлік |
Тутыну |
Жалпы үлесі |
|
Жамбыл обл. |
0,0379 |
0,0056 |
0,0611 |
0,1940 |
0,0443 |
0,3487 |
0,6916 |
|
Астана қ. |
0,2237 |
0,0751 |
0,0566 |
0,2891 |
0,0181 |
0,0045 |
0,6671 |
|
Қызылорда обл. |
0,0788 |
0,1441 |
0,0835 |
0,0209 |
0,0808 |
0,1492 |
0,5573 |
|
Ақтөбе обл. |
0,0788 |
0,0215 |
0,1953 |
0,0059 |
0,1400 |
0,0265 |
0,4681 |
|
Қарағанды обл. |
0,0283 |
0,2992 |
0,0209 |
0,0457 |
0,0500 |
0,0139 |
0,4579 |
|
Алматық. |
0,0788 |
0,0616 |
0,0496 |
0,0215 |
0,2191 |
0,0265 |
0,4571 |
|
Алматы обл. |
0,0681 |
0,0441 |
0,0088 |
0,0603 |
0,1586 |
0,0541 |
0,3939 |
|
Атырау обл. |
0,1067 |
0,0268 |
0,1673 |
0,0278 |
0,0500 |
0,0081 |
0,3868 |
|
Маңғыстау обл. |
0,0916 |
0,0598 |
0,1634 |
0,0053 |
0,0414 |
0,0136 |
0,3752 |
|
БҚО |
0,0283 |
0,0751 |
0,0478 |
0,1350 |
0,0291 |
0,0157 |
0,3311 |
|
шқо |
0,0263 |
0,1128 |
0,0300 |
0,0481 |
0,0516 |
0,0472 |
0,3159 |
|
ОҚО |
0,0867 |
0,0038 |
0,0267 |
0,0277 |
0,0076 |
0,1330 |
0,2856 |
|
Қостанай |
0,0165 |
0,0367 |
0,0233 |
0,0277 |
0,0259 |
0,0761 |
0,2064 |
|
Павлодар |
0,0208 |
0,0146 |
0,0332 |
0,0097 |
0,0679 |
0,0438 |
0,1901 |
|
Ақмола |
0,0208 |
0,0045 |
0,0172 |
0,0465 |
0,0070 |
0,0253 |
0,1213 |
|
шқо |
0,0079 |
0,0146 |
0,0151 |
0,0348 |
0,0086 |
0,0136 |
0,0945 |
Дегенмен де батыс өңірлерінің ТШИ - интенсивтілігі басқа өңірлерге қарағанда темен, бірақ мұнда деңгейі де жоғары, шетелден мигранттар да келеді. Мысалы, Астана қаласын алатын болсақ, 2005 жылы мигранттар мен көшіп келушілер саны 5 % құраса, ал бүгінгі күнде 40 % құрап отыр. Соның өзінде көптеген аймақтарды жұмыспен қамтылу деңгейі темен, бірақ ол мәселені шешу үшін мемлекет тарапынан «Жұмыспен қамтылу - 2030» Бағдарламасы жүзеге асырылып отыр [3].
Жоғарыда аталған индикаторлардың ТШИ әсерінен дамуын немесе тиімділігін есептеу үшін Қазақстанда иерархиялық талдау әдісі (ИТӘ) қолданылады. ИТӘ-ң алгоритмі: үлгінің жалпы сипаттамасы, үлгінің факторларын талдау, математикалық есептеу мен нәтижелерді үйлестіру кезеңдерін қамтитын үлгілеу үдерісі.
Бұл факторлардың таңдалуының өзіндік жағдайлары бар: 1-ден, шетелдік тұжырымдамаларға сәйкес өмір сүру сапасы өмір сүрудің басты сипаттамасы; 2-ден, индикаторлар осы өмір сүру сапасының көрсеткіштері болып табылады.
Қазақстан Республикасының 16 өңірі бойынша статистикалық көрсеткіштердің динамикасының қатарлары құрылды. Осының нәтижесіндешетелдік кәсіпорынның ролін анықтау үшін өңірлердің инвестициялық белсенділігі бағаланып, талданды. Шетелдік компаниялардың инвестициялық белсенділігін бағалау нәтижелерін талдау осы көрсеткіштер бойынша өңірлердің айырмашылығын көрсетті. Инвестициялық белсенділігінің және республикалық өңірлердің әлеуметтік - экономикалық даму мәндері бойынша есептелген есептеулер негізінде үлгі құрылды [4].
2 кесте - Үлгіде қолданылатын ТШИ-ң әлеуметтік тиімділігін анықтайтын көрсеткіш факторлары
|
Көрсеткіш атауы |
Фактор си патта масы |
Модул ьдегі мәні |
|
|
Жұмыспен қамтылғандар саны |
Тұрғындардың жұмыспен қамтылу факторлары |
Empoyment |
|
|
Атмосфераға оны бүлдіретін заттардың лақтырылу көлемі |
Қоршаған орта факторы |
Environment |
Қазақстан өңірлеріндегі тұрғындардың өмір сүру сапасының факторлары |
|
10000 адамға шаққанда аурухана төмектерінің саны |
Тұрғындар денсаулығының факторы |
Health |
|
|
6-24 жас аралығындағы тұрғындардың біліммен қамтылу деңгейі |
Білім алу деңгейінің факторы |
Education |
|
|
Табысы өмір сүру минимумынан төмен тұрғындардың саны |
Тұрғындардың кедейшілік факторы |
Poverty |
|
|
Тұрғындардың жан басына шаққандағы тұтынушылық шығындары |
Өмір сүру деңгейінің факторы |
Consumption |
Үлгілеу кезеңінің 1-ші қада мы
- Әрбір экспертке тапырма беріледі: а) ел өңірлеріндегі тұрғындардың өмір сүру сапасына ТШИ-ң эсер ету факторларына салыстырмалы талдау жұмыстарын жүргізу; ә) факторлардың эсер ету күшін анықтау.
Эксперт факторларға салыстармалы талдау жүргізуде Саатидың тізбекті шкаласын қолданып отыр. Эксперттің қойған бағалары осы Саатидің тізбекті шкаласының ұяшығына құйылады.
3 кесте - Саатидің тізбекті шкаласы
|
Сандар |
Сипаттама |
|
1 |
Факторлар мәні бірдей және мәселеге эсер ету деңгейі бірдей |
|
3 |
Бір фактордың 2-ші фактордан айырмашылығы көп |
|
5 |
Бір фактордың 2-ші фактордан айырмашылығы бар |
|
7 |
Бір фактордан 2-ші фактор өте ерекшеленеді |
|
9 |
Бір фактордан 2-ші фактор айырмашылығы |
|
2,4,6,8 |
Негізгі сандардың мазмұндылық деңгейін анықтау үшін аралық сандар |
Келесі есептеулер MS Excel бағдарламасында жүргізіліп, матрица құрылымына талдау жасалды.
- Эксперттік бағалар бойынша факторлардың артықшылығын анықтау. Бұл үшін меншіктік векторларды (Eigenvectors), меншіктік сандар A (Eigenvalues) және факторлар артықшылығының шкалары (Scalles of priorities).
4 кесте - 3 эксперт үшін Eigenvectors мәні
|
Факторлар |
Eigenvectors |
||
|
№1 Эксперт |
№2 Эксперт |
№3 Эксперт |
|
|
1. Жұмыспен қамту |
3,98 |
3,61 |
4,15 |
|
2. Қоршаған орта |
0,40 |
0,51 |
0,69 |
|
3. Денсаулық сақтау |
2,37 |
0,48 |
0,38 |
|
4. Кедейшілік |
0,64 |
6,9 |
6,9 |
|
5. Тұтыну |
0,29 |
0,15 |
0,15 |
|
6. A мах |
0,20 |
0,15 |
0,15 |
5 кесте - Үш эксперт үшін Scalles of Priorities мәні
|
Факторлар |
Scalles of Priorities |
|||||
|
Жұмыспен қамту |
Қоршаған орта |
Денсаулық сақтау |
Білім |
Кедейшілік |
Тұтыну |
|
|
№1 Эксперт |
0,44 |
0,04 |
0,26 |
0,16 |
0,07 |
0,03 |
|
№2 Эксперт |
0,40 |
0,06 |
0,05 |
0,03 |
0,17 |
0,30 |
|
№3 Эксперт |
0,46 |
0,08 |
0,04 |
0,28 |
0,06 |
0,08 |
3 эксперттің жұмыс нәтижесі бойынша факторлардың эксперттік артықшылығы шкаласы жасалды (ЭАШ).
6 кесте - Эксперттік артықшылық шкаласын салыстыру
|
Үлгіге факторларды енгізу тәртібі |
ЭАШ - 1 шкаласы |
ЭАШ - 2 шкаласы |
ЭАШ - 3 шкаласы |
|
1. Жұмыспен қамту |
Жұмыспен қамту - 44 % |
Жұмыспен қамту - 40% |
Жұмыспен қамту - 46% |
|
2. Қоршаған орта |
Денсаулық сақтау - 26% |
Тұтыну - 30% |
Білім алу - 28% |
|
3. Денсаулық сақтау |
Білім алу -16% |
Кедейшілік -17% |
Қоршаған орта - 8% |
|
4. Білім алу |
Кедейшілік - 7% |
Қоршаған орта - 6% |
Тұтыну - 8% |
|
5. Кедейшілік |
Қоршаған орта - 4% |
Денсаулық сақтау - 5% |
Кедейшілік - 5% |
|
6. Тұтыну |
Тұтыну - 3% |
Білім алу - 3% |
Денсаулық сақтау |
|
-4% |
Бұл кестеден көріп отырғанымыздай, жұмыспен қамту факторы 40-46% диапазонына ие болып барлық эксперттер үшін Іші орынға шықгы. Бұл нәтиже жұмыспен қамту көрсеткіші Қазақстан өңірлерінде ТШИ-ң әлеуметтік тиімділігін бағалауға басқа факторларға қарағанда маңызы жоғары екендігін көрсетеді.
- Келесі кезеңде 6 фактор бойынша орта арифметикалық шаманы есептеу арқылы ерекшеліктің жалпы шкаласы алынды [5].
7 кесте - Артықшылықтардың жалпы шкаласының және эксперттердің
артықшылық шкаласының мәні
|
Факторлар |
Орта шама |
Эксперттердің артықшылық шкаласы |
|
І.Жұмыспен қамтү |
0,4327 |
Жұмыспен қамту - 43,27% |
|
2. Қоршаған орта |
0,0591 |
Білім алу -15,55% |
|
3. Денсаулық сақтау |
0,1185 |
Тұтыну - 13,62% |
|
4.Білім алу |
0,1555 |
Денсаулық сақтау - 11,85% |
|
5. Кедейшілік |
0,0980 |
Кедейшілік - 9,80% |
|
б.Тұтыну |
0,1362 |
Қоршаған орта - 5,91% |
Қазақстан Республикасының өңірлерінде тұрғындардың өмір сүру сапасына ТШИ-ң эсер етуін бағалауда 1-ші артықшылық - жұмыспен қамту факторы, 2-ші білім алу, 3-ші тұтыну, 4-ші денсаулық факторы, 5 кедейшілік факторы, 6-қоршаған орта факторы.
Алынған нәтиже бойынша қорытынды жасайтын болсақ, эксперттердің пікірінше, жұмыспен қамту, білім алу және тұтыну деңгейі - өңірдегі тұрғындардың өмір сүру сапасына және игілігіне эсер ететін әлеуметтік - экономикалық факторлар маңыздылары болып табылады. Сонымен қатар, кедейшілік факторы республика тұрғындары үшін ең қауіпті фактор болып есептелмейді. Бірақ кедейшілік және жұмыспен қамту факторлары өте тығыз байланысты екендігін білеміз. Сәйкесінше, тұрғындардың мейлінше аз қамтылған тобын жұмыспен қамту және әлеуметтік қамтамасыз ету көптеген мәселені шешеді, яғни Қазақстан Республикасы деңгейінде де шешеді.
- ТШИ-ң өсу қарқыны бойынша Қазақстан Республикасы өңірлерінің салысгырмалы мәнін айқындау. Қазақстан Республикасының 16 өңірін ТШИ - интенсивтілік бойынша 4 кластерге бөлдік. Математикалық есептеулер негізінде келесі көрсеткіштерге ие болдық.
- кесте - Кластерлік топтама негізінде 6 фактордың жалпы үлесі бойынша Қазақсганның өңірлерін саралау
|
Өңірлер |
Жұмыспен қамту |
Қоршаған орта |
Денсаулық сақтау |
Білім |
Кедейлік |
Тұтыну |
Жалпы үлесі |
|
Жамбыл обл. |
0,0379 |
0,0056 |
0,0611 |
0,1940 |
0,0443 |
0,3487 |
0,6916 |
|
Астана қ. |
0,2237 |
0,0751 |
0,0566 |
0,2891 |
0,0181 |
0,0045 |
0,6671 |
|
Қызылорда обл. |
0,0788 |
0,1441 |
0,0835 |
0,0209 |
0,0808 |
0,1492 |
0,5573 |
|
Ақтөбе обл. |
0,0788 |
0,0215 |
0,1953 |
0,0059 |
0,1400 |
0,0265 |
0,4681 |
|
Қарағанды обл. |
0,0283 |
0,2992 |
0,0209 |
0,0457 |
0,0500 |
0,0139 |
0,4579 |
|
Алматы қ. |
0,0788 |
0,0616 |
0,0496 |
0,0215 |
0,2191 |
0,0265 |
0,4571 |
|
Алматы обл. |
0,0681 |
0,0441 |
0,0088 |
0,0603 |
0,1586 |
0,0541 |
0,3939 |
|
Атырау обл. |
0,1067 |
0,0268 |
0,1673 |
0,0278 |
0,0500 |
0,0081 |
0,3868 |
|
Маңғыстау обл. |
0,0916 |
0,0598 |
0,1634 |
0,0053 |
0,0414 |
0,0136 |
0,3752 |
|
БҚО |
0,0283 |
0,0751 |
0,0478 |
0,1350 |
0,0291 |
0,0157 |
0,3311 |
|
шқо |
0,0263 |
0,1128 |
0,0300 |
0,0481 |
0,0516 |
0,0472 |
0,3159 |
|
ОҚО |
0,0867 |
0,0038 |
0,0267 |
0,0277 |
0,0076 |
0,1330 |
0,2856 |
|
Қостанай |
0,0165 |
0,0367 |
0,0233 |
0,0277 |
0,0259 |
0,0761 |
0,2064 |
|
Павлодар |
0,0208 |
0,0146 |
0,0332 |
0,0097 |
0,0679 |
0,0438 |
0,1901 |
|
Ақмола |
0,0208 |
0,0045 |
0,0172 |
0,0465 |
0,0070 |
0,0253 |
0,1213 |
|
шқо |
0,0079 |
0,0146 |
0,0151 |
0,0348 |
0,0086 |
0,0136 |
0,0945 |
Зсурет - Өңірлік ерекшеліктер факторы шкаласы бойынша ҚР өңірлерін
87
10 кесте - Қазақстан өңірлерін 6 фактор бойынша саралау
|
Өңір |
6 фактор бойыншаөңірлерүлесі |
Жалпы баға |
|||||
|
Жұмыспен қамту |
Қоршаған орта |
Денсаулық сақтау |
Білім |
Кедейлік |
Тұтыну |
||
|
Астана қ. |
0,0968 |
0,0044 |
0,0067 |
0,0449 |
0,0018 |
0,0006 |
0,1553 |
|
Жамбыл |
0,0164 |
0,0003 |
0,0072 |
0,0302 |
0,0043 |
0,0475 |
0,1060 |
|
Қызылорда |
0,0341 |
0,0085 |
0,0099 |
0,0032 |
0,0079 |
0,0203 |
0,0840 |
|
Атырау |
0,0462 |
0,0016 |
0,0198 |
0,0043 |
0,0049 |
0,0011 |
0,0779 |
|
Ақтөбе |
0,0341 |
0,0013 |
0,0232 |
0,0009 |
0,0137 |
0,0036 |
0,0768 |
|
Алматы қ. |
0,0341 |
0,0036 |
0,0059 |
0,0033 |
0,0215 |
0,0036 |
0,0720 |
|
Маңғыстау |
0,0396 |
0,0035 |
0,0194 |
0,0008 |
0,0041 |
0,0019 |
0,0693 |
|
Алматы |
0,0294 |
0,0026 |
0,0010 |
0,0094 |
0,0155 |
0,0074 |
0,0654 |
|
ШҚО |
0,0375 |
0,0002 |
0,0032 |
0,0043 |
0,0007 |
0,0181 |
0,0641 |
|
БҚО |
0,0122 |
0,0044 |
0,0057 |
0,0210 |
0,0029 |
0,0021 |
0,0483 |
|
Қарағанды |
0,0122 |
0,0177 |
0,0025 |
0,0071 |
0,0049 |
0,0019 |
0,0463 |
|
ШҚО |
0,0114 |
0,0067 |
0,0036 |
0,0075 |
0,0051 |
0,0064 |
0,0405 |
|
Қостанай |
0,0072 |
0,0022 |
0,0028 |
0,0043 |
0,0025 |
0,0104 |
0,0293 |
|
Павлодар |
0,0090 |
0,0009 |
0,0039 |
0,0015 |
0,0067 |
0,0060 |
0,0279 |
|
Ақмола |
0,0090 |
0,0003 |
0,0020 |
0,0072 |
0,0007 |
0,0034 |
0,0227 |
|
СҚО |
0,0034 |
0,0009 |
0,0018 |
0,0054 |
0,0008 |
0,0019 |
0,0142 |
Нәтижесінде Қазақстан өңірлеріндегі ТШИ-ң әлеуметтік тиімділігін бағалаудың жаңа құралы - өңірлік артықшылықтар шкаласы дайындалды. Оның мәні зерттеліп отырған кезеңде Қазақстан өңірлеріндегі «әлеуметтік өзгерістерді» көрсетеді.
Бұл суреттен көріп отырғанымыздай, «әлеуметтік өзгерістер» аясы бойынша Астана қаласы көшбастап тұр, әсіресе, жұмыспен қамту, экологиялық орта, денсаулық сақтау деңгейі және білім алу, тұтыну және кедейшілік салалары бойынша. Ол Солтүстік өңірлеріндегі әлеуметтік өзгерістер көлемі аз, мұнайлы өңірлерде де әлеуметтік өзгерістердің кең қарқыны байқалмайды.
Бұл мұнайлы өңірлерде өмір сүру деңгейінің үнемі жоғары болмайтындығын дәлелдейді. Жүргізілген талдау жұмысы өңірлерінің даму деңгейінің және ТШИ-ң әлеуметтік тиімділігінің бірдей болмайтындығын көрсетеді.
Берілген шамалардың мазмұндық талдануында Қазақстан Республикасының өңірлері бойынша ТШИ-ңәлеуметтік тиімділігі анықталды және бағаланды.
Әдебиеттер тізімі:
- Послание Президента Республики Казахстан Н.А. Назарбаева народу Казахстана 14 декабря 2012 года «Стратегия «Казахстан-2050»: новый политический курс состоявшегося государства» //Режим доступа: http://strategy 2050.kz/ru/documents/
- Назарбаев Н.А. «План нации - 100 конкретных шагов по реализации пяти институциональных реформ». 20 мая 2015 года //Режим доступа: http:// strategy2050.kz/ru/page/message_text2014/
- Егоров О., Чигаркина О., Баймуканов А. Нефтегазовый комплекс Казахстана: проблемы развития и эффективного функционирования. - Алматы, 2003 - 536с.
- Инвестиционные возможности Казахстана /под ред. Б.Хусаинова. - Алматы: Гос. комитет Республики Казахстан по инвестициям, 2017.
- «Инвестиция туралы Қазақстан Республикасының Заңы» «Әділет» АҚЖ adilet.zan.kz/kaz/docs/z030000373
- Шуптибаева К.Б. Социологический анализ инвестиционного процесса вКазахстане (напримере Западного региона): автореф. докт.социол.наук: 22.00.04. - Алматы, 2010. - 56 с.