Метаболизмдік синдромы бар пациенттерде сарысу нейроспецификалық маркерлердің концентрациясының өзгеруі

Метаболизмдік синдром науқастың метаболизмдік жəне физиологиялық мәртебесін өзгертетін кешендік жаɪдай болып табылады. Мұндай патология кезінде келесі өзгерістер байкалады: гиперхолестеринемия, гипертриглицеридемия, артериялык гипертензия, гипергликемия жəне инсулинорезистенттілік. Бұл өзгерістердің пайда болуын абдоминалды май басу коздырады. Метаболизмдік синдром: жүректің ишемиялык аурулары, атеросклероз, ми кан айналмының жіті бұзылыстары, сонымен катар ишемиялык инсульт сиякты жүрек-кантамыр ауруларын дамытушы кауіптілік факторы болып саналады. Ми канайналымының жіті бұзылысы ɪаламдык медициналык жəне әлеуметтік мəселе болып табылады, себебі көп жағдайда науқастарды өлімге жəне салдануға алып келеді. Ми кан айналымының жіті бұзылыстарының ішінде ишемиялык инсульт 80 пайызды кұрайды. Медицина мен медициналык-биологиялык ғылымдардың маңызды міндеті болып емдеудің жаңа əдíстерí, ишемиялық инсульттерді алдын алу жəне ерте диагностикалау болып табылады. Макала авторларымен нейроспецификалык маркерлердің концентрациясының өзгерісі туралы мəлíметтер алынды: нейронспецификалық енолазаның, глиальді фибриллярлы кышкыл протеиннің жəне метаболизмдік синдромы бар наукастарда матриксті металлопротеиназаның. Зерттеу нəтижелерí метаболизмдік синдромы бар наукастарда бас ми нейрондарының симптомсыз закымдалу болуын болжауɪа мүмкіндік береді. Бұл акпарат нейроналды дисфункциялардың жəне ишемиялык түр бойынша ми канайналымының жіті бұзылысы дамуы предикторының ерте маркері ретінде колданыла алады.

Кіріспе

Ишемиялык инсульт (ИИ) аса маңызды жаһандык медициналык жəне əлеуметтíк мəселе болып табылады, себебі оның салдарынан өлім-жітілік пен мүгедектік деңгейі жоɪары болып тұр. Наукастарды емдеу мен оңалту мəселелерíмен катар аурудың алдын алу мəселесí де аса өзекті болып отыр, ол үшін инсультке шалдыɪу кауіпі аса жоɪары адамдар тобын іріктеп алу кажет [1].

Метаболизм синдромы (МС) бар пациенттер инсультке шалдыɪу кауіпі жоɪары топты кұрайды, себебі оларɪа жүрек-кантамыр жүйесімен байланысты аурулардың дамуына себепкер көптеген факторлар тəн. Оларɪа мынадай сипаттамалар: жоɪары АҚ, инсулин резистенттілік жəне/немесе кандаɪы глюкозаның жоɪары деңгейі, абдоминалды семіру, дислипидемия жатады. Мұндай пациенттерде көбінесе несеп кышкылының деңгейі жоɪары, С-реактивті акуыз, гормондык профилі өзгерген. Аталɪан факторлардың барлыɪы жүрек-кантамыр жүйесімен байланысты аурулардың негізгі себебінің бірі болып табылатын атеросклероздың дамуын аскындырып жібереді.

Diabetes Care-де сипатталған зерттеуде МС бар пациенттерде бас миының симптомсыз ишемиялык закымдалуы аныкталды [2]. Авторлар патологияны аныктау максатында нейровизуализация əдíсíн (магниттік-резонанстык томография) колданды.

Инсультке шалдыккан пациенттерде биоматериалдың колжетімділігі мен үлкен диагностикалык кұндылыкка ие болуы есебінен сарысу маркерлері колданыста болды. Ондай маркерлерге нейронспецификалык енолаза (NSE), глиялык фибриллалык кышкыл протеин (GFAP), матрикстік металлопротеиназа-9 (ММР-9) жатады.

NSE — гликолиздің реакцияларына катысатын фермент. Ол цитоплазмада, нейрондардың дендриттерінде жəне нейроэндокринді жасушаларда кездеседі [3]. NSE деңгейінің жоғарылауы əдетте гематоэнцефалдык тоскауылдың айкын бұзылысын бейнелейді жəне бас миының ишемиялык инсультті туындауын болжауда аса үлкен маңызға ие [4]. NSE жоғары концентрациясы бас миының закымдалуынан 4-8 сағат өткен соң байкалады, нейрондык закымдалудың ауыр деңгейіне тура пропорциялы болып келеді [5].

GFAP — глиялык фибриллалык кышкыл протеин, неврологияда глиялык жасушалар желісінің иммуногистохимиялык маркері [6]. Қан сарысуында GFAP концентрациясы 1-2 күн жоғарылап, 3-ші аптада кайтадан калыпка келеді. Орталык жүйке жүйесінде астроциттердің закымдалуы астроглиозға жəне GFAP шапшаң синтезіне әкеледі [7].

Матрикстік металлопротеиназалар (ММР) эндопептидазаларға жатады, олардың негізгі биологиялык рөлі жасушадан тыс матриксті төмендету болып табылады [8]. Бас ми ұлпаларында негізінен ММР-9 экспрессияланады [9]. Цитокиндер астроциттер мен микроглияға белсенсіз ММР- ның синтезін ынталандыра отырып əсер етеді [10]. ММР-9 белсендірілген соң капиллярларды закымдау, кабыну үрдісін колдау, гематоэнцефалдык тоскауылдың кызметін бұзу, апоптоз бен некроз үрдістерін модульдеу, ишемия жəне геморрагиялык трансформацияны күшейту секілді үрдістерге катысады [11]. Церебралды ұлпалар закымдалғанда канда ММР-9 деңгейі артады, ол закымдалу ошағының көлеміне тәуелді болады. Көптеген зерттеушілер ММР-9 бас ми ұлпасының закымдалуының ишемиялык ошағын калыптастыруда маңызды рөл аткарады деп есептейді [8].

Біздің зерттеуде NSE, GFAP, ММР-9 зерттеуге катысушыларда гематоэнцефалдык тоскауылдың дисфункциясы мен церебральды ұлпаның деградациясы үрдістерін сипаттау максатында диагностикалык жəне болжамдык жағынан аса жаксы зерттелген маркер ретінде пайдаланылды. МС бар паценттерде NSE, GFAP, ММР-9 анықтау туралы мәліметтер инсульт көрініс бергенге дейін табылған жок.

Біздің зерттеудің максаты — МС бар пациенттерде бас миының канайналымының жіті бұзылысының дамуында болжамдык маңызға ие жəне олардың концентрациясын сипаттау үшін бас миының закымдалуының маркерлерін: NSE, GFAP, ММР-9 аныктау.

Жасалған зерттеудің ғылыми жаңашылдығы — пациенттерде метаболизм синдромның болуы мен NSE концентрациясының жоғарылауы арасында өзара байланысты табу.

Материалдар мен әдістер

Алға койылған міндеттерді шешу үшін Қарағанды каласында 2013-2015 жылдар аралығында бір мезеттік көлденең аналитикалык зерттеулер жасалынды. Пациенттер Қарағанды каласының № 2 Алғашкы медицина-санитарлык көмек көрсету орталығына тіркелген контингенттен іріктеп алынды (1-кесте). Ишемиялык инсультке ұшыраған пациенттер Қарағанды каласының облыстык медицина орталығында каралды.

1-кесте

Зерттеуге енгізу жəне шығару критерийлері

Зерттеу барысында сауалнама алынды, антропометриялық мәліметтер өлшенді жəне зертханалық талдау жасалды. Зерттеу үшін келесідей ақпараттар: жынысы, жасы, ұлты, NSE, GFAP жəне ММР-9 маркерлері мен метаболизмдік синдромды анықтау үшін қажетті антропометриялық жəне зертханалық зерттеу мәліметтері қолданылды.

Систолалық (CAK) жəне диастолалық (AAK) артериялық қысымды (AK) дұрыс тіркеуге арналған талаптарды міндетті түрде орындай отырып, тонометрдің көмегімен өлшенді. Бел айналасы арнайы сантиметрлік лентамен өлшенді, нəтижелер сантиметрмен бағаланды. Зертханалық сараптамаға қанның сынамалары барлық науқастарда стандартты жағдайда шынтақ көктамырынан аш қарынға алынды. Қанның биохимиялық зерттеуі міндетті түрде сыртқы жəне ішкі бақылау жүргізе отырып, № 2 Aлғашқы медицина-санитарлық көмек көрсету орталығының зертханасында жүргізілді. Қанның сараптамасы Vital фирмасының реагенттерін қолдана отырып, BioSystemA-15 биохимиялық анализаторында орындалды. NSE, GFAP жəне ММР-9 маркерлері Қарағанды мемлекеттік медицина университетінің ұжымдық пайдалану зертханасында (ҰПЗ) анықталды. Қан сарысуды ажырату үшін арнайы гелі бар Vacutainer вакуумдық жүйесінде жиналды. Қанды алған соң бірінші сағатта центрифугаланып, ҰПЗ-ға арнайы зерттеу үшін тасымалданды. Лизиске ұшыраған үлгілер зерттеуден алып тасталынды. Маркерлерді анықтау үшін келесі реагенттер жиынтығы қолданылды: NSE ELISA (Fujirebio), Human GFAP ELISA (BioVendor), Human MMP-9 ELISA(Bender MedSystems). Иммуноферменттік сараптама Tecan Evolizer 100 роботында жасалынды. Нəтижелер NSE үшін мкг/л, GFAP пен ММР-9 үшін нг/мл-мен бағаланды.

Қанның липидтік спектрінің көрсеткіштерін биохимиялық зерттеу барысында биохимиялық анализаторларда стандартты əдíспен жалпы холестерин, үшглициридтер, жоғары жəне төмен тығыздықтағы холестериннің липопротеидтері анықталды. Нəтижелер ммоль/л-мен бағаланды. Қандағы глюкоза 12 сағаттық ашығудан кейін саусақтан капиллярлы қанды экспресс-əдíспен MEITER фирмасының Optium Xceed глюкометрі көмегімен анықталды. Нəтижелер ммоль/л-мен бағаланды.

Метаболизмдік синдром IDF критерийлері бойынша (2005) зерттелді: абдоминалды семіру (бел айналасы ерлерде > 94 см, əйелдерде > 80 см) жəне төменде келтірілген кез келген 2 белгілер: 1) үшглициридтер ≥ 1,7 ммоль/л; 2) жоғары тығыздықтағы холестериннің липопротеидтері ерлерде < 1,03 ммоль/л, əйелдерде < 1,29 ммоль/л, немесе гиполипидемиялық терапия; 3) CAK ≥ 130, немесе AAK ≥ 85 мм с.б., немесе антигипертензиялық терапия; 4) аш қарындағы гликемия ≥ 5,6 ммоль/л [12].

Зерттеулерді Қарағанды мемлекеттік медицина университетінің Этикалық комитеті құптады. Мүдделер қайшылығы болған жоқ.

Бастапқы таңдау кезінде 224 адам қатысты, бірақ соңғы таңдауда 157 адам қалды, себебі қанның биохимиялық сараптамасы бойынша жəне метаболизм синдромның құрамдас бөлігінің бірі бойынша мəлíметтерí жоқ, сонымен қатар қаны лизиске ұшыраған пациенттер зерттеуге қатысқан жоқ.

Зерттеуге пациенттердің 2 тобы қатысты: 1) бас миының қан айналымы жіті бұзылысқа ұшырамаған пациенттер жəне 2) ишемиялық инсультке шалдыққан науқастар. Олар Краскел-Уоллис, Стьюдент жəне Манн-Уитни критерийлердің тəуелсíз топтарын салыстыру үшін 4 топқа жіктелді (1-сур.).

Бірінші топта (бақылау) 38 дені сау адам топтастырылды. Бақылау тобына енгізу критерийлері: жасы 50-80 аралығында, артериялық қысымы қалыпты, ДСИ 18,5-25,0 аралығында, қанның биохимиялық сараптамасының көрсеткіштері қалыпқа сай. Екінші топты метаболизм синдромы бар 39 пациент құрады. Метаболизм синдромы IDF (2005) критерийі бойынша диагностикаланды. Үшінші топқа ишемиялық инсультке шалдыққан 50-80 жас аралығындағы 44 ерлер мен əйелдер кірді. Төртінші топта ИИ мен МС бар 36 пациент болды. Ишемиялық инсультке шалдыққан пациенттер аурудан кейін алғашқы 12-72 сағат ішінде қаралды. NSE анықтау мақсатында реагенттер жиынтығына ұсыныстарға сай қан алғашқы 12 сағатта, ал GFAP пен ММР-9 анықтау үшін қан алғашқы 24-72 сағатта алынды.

Өлшеулерді статистикалық өңдеу SPSS 20 (SPSS Inc, Chicago, IL) бағдарламасының пакеті көмегімен жүргізілді. Үйлестірімнің қалыптылығы сипаттама статистика, квантильді диаграмма мен Колмогоров-Смирнов критерийінің көмегімен тексерілді. Барлық топтарда мəлíметтер үлестірімнің қалыпты заңдылығына бағынбай, категориялық белгі (МС) болуы есебінен параметрлік емес жəне үйлестірімнің сипатына əсер етпейтін əдíстер таңдалды.

Төрт топтағы маркерлер концентрациясының ерекшелігі белгінің үйлестірілім сипатына қарай Краскел-Уоллис, Стьюдент жəне Манн-Уитни критерийлері көмегімен бағаланды. Статистикалық болжамдарды тексеру барысында мәнділіктің критикалық деңгейі (р) 0,05 деп алынды.

Инсульттің, МС мен қанның маркерлері арасындағы байланыс көпөлшемді логистикалық регрессиялық талдау əдíсíмен анықталды, онда «инсульт» деген жағдай жаңғырықтың бинарлы тұрақсыз шамасы ретінде есептелінді. Тəуелсíз тұрақсыз шама жылдамдатылған енгізу əдíсíмен енгізілді. Регрессияның (β) түзетілмеген (түзетілмеген β) жəне түзетілген (түзетілген β) коэффициенттері сенімгерлік интервалы 95 %-бен есептелінді. Статистикалық болжамдарды тексеру барысында мәнділіктің критикалық деңгейі 0,05 деп белгіленді.

Нəтижелер мен талқылаулар

Топтардың түсіндірмелі сипаттамасы 2-кестеде келтірілген. Қалыпты үйлестірілген параметрлер орташа шама мен стандартты ауытқу (SD) көмегімен сипатталған, ал қалыпты медианадан ерекшеленген үйлестірілім 25 жəне 75 перцентилимен сипатталған.

Іріктеу 4 топқа жіктелгендіктен жəне NSL, GFAP мен ММР-9 маркерлерінің зерттелетін белгілерінің үйлестірілімі барлық топтарда қалыпты болмауы есебінен, аталған топтарды салыстырғанда қате жібермес үшін Краскел-Уоллис критерийін анықтап, 3 жəне одан да көп топтарға H-test параметрлік емес тест қолданылды. Талдаудың нəтижелерí 3-кестеде келтірілген.

Жүргізген Н-тесттің нəтижелерí бойынша 4 топтағы көрсеткіштердің ерекшеліктері туралы қорытынды жасалды. Əсíресе 1–2, 2–3, 3–4-топтардага салыстырулар үлкен қызығушылықты тудырды. Ол маркерлердің концентрациясына МС əсерíн бағалау үшін қажет болды. Н-тест те, дисперсиялық сараптама секілді, нақты қандай топтар арасында ерекшеліктер бар екендігін көрсетпейді, сондықтан Стьюденттің t критерийі мен Манн-Уитни критерийі (топтағы шамаларды

үйлестіру заңдылығына сəйкес) көмегімен салыстырылды. Жүргізілген тесттердің нəтижелерí

1. кестеде келтірілген.

4-кесте

Топтағы үйлестірілім белгілеріне сəйкес 1, 2, 3 жəне 4-топтар үшін Стьюденттің t-критерийі* жəне Манн-Уитнидің** U критерийінің шамалары

Жоғарыдағы 4-кестенің мəлíметтерíнен келесідей қорытынды жасауға болады: 1) 1- жəне 2-топтарда NSE концентрацияларында статистикалық маңызды ерекшеліктер бар, GFAP мен ММР-9 концентрацияларының ерекшелігі шамалы; 2) 2- жəне 3-топтар арасында GFAP мен ММР-9 концентрацияларының статистикалық маңызды ерекшеліктері бар, ал NSE концентрацияларында ондай айырмашылықтар жоқ, яғни МС бар пациенттерде NSE деңгейі дені сау адамдармен салыстырғанда жоғары жəне инсультке шалдыққан пациенттердің NSE деңгейіне сай келеді; 3) 3- жəне 4-топтар арасында маркерлердің концентрацияларында аса катты ерекшеліктер жок.

МС бар пациенттер мен бакылау тобының катысушыларында GFAP мен ММР-9 маркерлері арасында ерекшеліктер болған жок. Инсультке ұшыраған (3- жəне 4-топтар) жəне бас ми кан айналымының жіті бұзылысы болмаған (1- жəне 2-топтар) топтың жұптары арасында айырмашылыктар болды.

МС мен NSE жоғары деңгейі арасындағы ықтимал байланысты зерттеу үшін «МС» дихотомия- лык тұраксыз шамасы бар логистикалык регрессиялык талдау жүргізілді (5-кесте).

5-кесте

МС мен NSE жоғарылауы арасындағы байланысты бағалау

1. кестенің нəтижелерíне сəйкес МС болғанда NSE мəндíлíк деңгейі р = 0,001 кезінде 1,305 есе артады.

МС, NSE деңгейінің жоғарылауы мен бас миының канайналымның жіті бұзылысы арасындағы ыктимал байланысты зерттеу үшін аталған тұраксыз шамалар логистикалык регрессиялык талдаудың моделіне енгізілді. МС бар пациенттер мен бакылау тобының катысушыларында айырмашылык болмағандықтан, GFAP мен ММР-9 маркерлері əрí карай талдауға қосылған жоқ. Нəтижелер

1. кестеде келтірілген.

6-кесте

МС, NSE деңгейінің жоғарылауы мен бас миының қанайналымның жіті бұзылысы арасындағы байланысты бақылау

Жүргізілген логистикалык талдаудан шығатын корытынды: р = 0,479 кезінде МС болуы инсульттің туындау ықтималдығын 1,254 есе жоғарылатады. Іріктеу көлемін арттырғанда мəндíлíк деңгейі қажетті шамаға (0,05) жетеді. Пациентте NSE деңгейінің жоғарылауы мəндíлíк деңгейі р < 0,001 кезінде бас миының канайналымының жіті бұзылысының ыктималдығын 1,555 есе (NSE əрбíр бірлігіне) өсіреді. Пациенттерде екі фактордың: NSE артуы мен МС болуы инсульттің пайда болу ыктималдығын 2,937 арттырады, р < 0,001.

Жүргізілген зерттеулерге сай МС бар пациенттерде NSE — нейрондык бұзылыс маркерінің деңгейі жоғарылағанын байкауға болады.

Зерттелген 2-топтағы МС бар пациенттерде 1-бақылау тобымен салыстырғанда NSE концентрациясы біршама жоғарылағанын байқадық. Алайда 2- жəне 3- (инсультке шалдыққан пациенттер) топтар арасында айтарлықтай ерекшеліктер жоқ. Бұдан шығатын қорытынды: МС бар пациенттерде де, ишемиялық инсультке шалдыққан пациенттердегідей, нейрондық бұзылыстар орын алған. Аталған пайымдауды логистикалық регрессиялық талдаудың мәліметтері растайды, талдау барысында МС болуы мен NSE концентрациясының жоғарылауы арасында өзара байланыс бары анықталды.

1- жəне 2-топтарда GFAP мен ММР-9 арасында маңызды ерекшеліктер байқалмады, ал 2- жəне 3-топтар арасындағы ерекшеліктер аса маңызды емес. Яғни, аталған маркерлердің жоғарылауы жіті үрдістің болу «қажеттілігі» жөнінде айтуға болады.

3- жəне 4-топтар арасында қатты айырмашылықтар байқалмайды, бұл бас миының қанайналы- мының жіті бұзылысы кезінде МС болуы маркерлердің концентрациясына əсер етпейтіндігін дәлелдейді.

Біздің зерттеудің нәтижелерінен МС бар пациенттерде гематоэнцефалдық тосқауылдың тұтастығының бұзылысы мен церебралды нейрондардың симптомсыз ишемиялық бұзылысы жөнінде тұжырым жасауға болады. NSE бас миының жасушаларының плазмалық мембраналары арқылы сыртқа шығуы бас ми нейрондарының жасушалық мембраналарының бұзылысының қарқындылығын дәлелдейді. 2-топтың қатысушыларында GFAP деңгейінің жоғарыламауын біз некроздық ошақтың болмауы мен жасушалардың астроциттеріне ишемияның тежеуші әсерімен байланыстырдық. МС бар жəне инсультке шалдыққан пациенттерде ММР-9 айырмашылықтар 2-топта жіті үрдістің болмауы- мен түсіндіріледі. Бірақ жеңіл түрде өтетін ишемия мен «жеңіл ишемияның кезеңі неғұрлым ұзақ болса, ауыр түрде өтетін ишемияның кезеңі соғұрлым қысқа өтеді» деген тұжырым жасауға болады [13].

Жіті церебралды ишемия нейрондық бұзылыстарға, микроглиялық белсенділікке жəне астроцитозға әкеледі. Астроциттер ишемияның алғашқы минуттарынан жауап қайтарады жəне GFAP синтезінің төмендеуімен сипатталады, ал 6-10 сағаттан соң ишемиялық бұзылысты айналасындағы астроциттерде GFAP синтезі жоғарылай түседі [14]. Жіті ишемиядан кейін 1 сағаттан соң нейрондарда гетерохроматин топтаса бастайды, эндоплазмалық тор кеңейеді, митохондриялық матрикс ісініп, вакуолизденеді. Бұл жасушаның бұзылуына жəне қанайналымға NSE шығуына әкеледі [15]. Бас миының жіті ишемиялық зақымдалуы кезінде жасушалардың некрозы дамиды, алайда жеңіл түрде өтетін ишемия кезінде апоптоз есебінен тіршілігін жояды [13].

Апоптоз — ДНҚ-дан шықпай, қабыну белгілерінсіз жасушалардың тіршілігін жою механизмі. Апоптоз ишемиядан кейін 1-2 сағаттан кейін байқалады [15]. Зақымдалудан кейін 2 сағат өткен соң ишемияланған мида апоптозға ұшыраған 90-95 % нейрондар, 5-10 % астроциттер, 1 % эндотелиялық жасушалар анықталды [16]. Апоптоз жағдайында ишемиядан кейін 24-48 сағаттан соң жасушалардың саны артады. Апоптоз 4 аптадай көрініс береді.

Sala-ның мәліметтері бойынша [2], МС бар пациенттерде бас миының зақымдалуы диффузиялық сипатқа ие болады жəне МС прогрессиялау дәрежесімен байланыстырылады. Авторлар МС қауіп факторларының жиынтығы бас миының ақ жəне сұр заттарының микроқұрылымдық зақымдалуына әкелетінін көрсетті, жəне ол үлкен макроқұрылымдық өзгерістермен немесе демиелинделу үрдістерімен емес, диффузиялық өзгерістермен байланысты болуы мүмкін. Бас миының сұр затының микроқұрылымындағы анықталған диффузиялық өзгерістер ишемияның салдары болып табылады.

Жапон зерттеулерінің нәтижелері бойынша, МС бас миының үш симптомсыз зақымдалуымен байланыстырылады: ишемиялық зақымдалу, перивентрикулярлық гиперқарқындылықтың ошақтары мен аз заттың қыртыс маңы зақымдалуы. Авторлардың айтуынша, МС бірге жүретін метаболизмдік өзгерістер бас миының артерияларының зақымдалуына, кейін тіпті бас миының симптомсыз зақымдалуына әкелуі мүмкін. Зерттеушілер МС мен бас миының симптомсыз зақымдалуы арасындағы байланысты бас ми қанайналымының жіті бұзылысының алдын алу жəне болжау үшін диагностикалық аспап ретінде қолдануды ұсынады.

Құрсақ ішілік гипоксияға ұшыраған жаңа туған нəрестелерде NSE зерттеуге арналған жұмыстар жоқ емес. Авторлардың айтуынша, балаларда NSE жоғары концентрациясы бас миының өзгеріске ұшырауын сипаттайды, бірақ клиникалық белгілер уақытша көрініс бермейді [17].

Әдебиеттердің мәліметтері мен біз жүргізген зерттеулерді қорытындылай отырып, МС бар пациенттердегі қауіп факторлары жеңіл түрде өтетін ишемияға әкеледі деген тұжырым жасауға болады. Мұндай зақымдалулар жасушалардың некрозын тудырмайды, дегенмен нейрондардыңдиффузиялық апоптозын қолдайды. Осының салдарынан NSE концентрациясы арта түседі. Апоптоз жаппай кабыну жəне бүліну реакцияларын іске коспайды, ишемиялык закымдалу ошағы болмайды, сондыктан GFAP мен ММР-9 концентрациялары бакылау топтан ерекшеленбейді. МС бар пациенттерде нейроспецификалық маркерлер тұңғыш рет анықталды. Қолжеткізілген нәтижелерді əдебиеттерден алынған мәліметтермен салыстыру үшін нейровизуализация жəне нейроспецификалық маркерлерді аныктауды колдана отырып, зерттеу жұмыстарын жалғастыру керек.

Клиникада NSE аныктау ИИ туындау кауіпі аса жоғары пациенттерде (МС бар пациенттер) скринингтік тексерулерде нейровизуализацияның аса қымбатқа түсетін әрі жиі қолжетімді емес әдістері бас миының симптомсыз зақымдалуын анықтауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар қауіптің 35 факторының математикалық моделіне негізделген инсультті болжаудың біз жасаған әдістемесі NSE анықтаумен толықтырылды, ол болжау дәлдігін жоғарылатуға мүмкіндік береді. Қазіргі кезде аталған скринингтік әдістеме Қарағанды қаласының БМСК орталығында инсульттің туындау ыктималдығын аныктау үшін колданылады [18].

Біз жасаған зерттеудің артыкшылығы инсультке шалдыккан жəне шалдыкпаған топтарда NSE, GFAP жəне ММР-9 маркерлерінің концентрациясына МС әсері зерттелді. Қазақстанда тұңғыш рет бас миының симптомсыз закымдалуы мен NSE аныктау аркылы метаболизмдік синдром арасындағы байланыс зерттелді.

Зерттеудің кемшілігі — нейровизуализация əдíсíмен (КТ∕МРТ)МС бар пациенттер мен бақылау топтың қатысушыларын параллельді зерттеу жүргізу мүмкін болмауы. Әрі қарай зерттеулер жоғарыда айтылған пункттерді есепке ала отырып, орындалады.

Сонымен, біз жасаған зерттеу көрсетіп отырғандай, МС бар пациенттерде бас миының закымдалу маркері — NSE деңгейі жоғарылайды. Ол нейрондардың симптомсыз ишемиялык зақымдалуы мен гематоэнцефалды тосқауылдың бұзылысын дəлелдейдí, яғни МС бар пациенттерде бас ми канайналымының жіті бұзылысы туындағанға дейін нейропротекторлы емдеу шараларын колдану кажеттілігін айкындайды. Сонымен катар МС бар пациенттерге жүрек-кантамыр жүйесімен байланысты аурулардың алдын алу максатында өзінің салмағын калыпка келтіру, артериялык кысымды төмендету, кандағы глюкоза мен холестерин деңгейін түсіру ұсынылды.

Əдебиеттер тізімі

1. Семак А.Е. Проблема мозговых инсультов и пути ее решения ∕ А.Е. Семак, Ю.С. Карнацевич ∕∕ Медицинские новости. — 2002. — № 1. — С. 3-7.
2. Sala M. Microstructural Brain Tissue Damage in Metabolic Syndrome ∕ M. Sala, A. de Roos, A. van den Berg, I. Altmann- Schneider, P. Slagboom, R. Westendorp et al. ∕∕ Diabetes Care. — 2013. — Vol. 37, No. 2. — P. 493-500 http√∕dx.doi.org∕10.2337∕dc13-1160.
3. Березин А.Е. Нейро специфические белки у пациентов с мозговым инсультом ∕ А.Е. Березин ∕∕ Украïнський неврологічний журнал. — 2012. — № 2. — С. 22-27.
4. Al-Rawi N. Salivary neuron specific enolase: an indicator for neuronal damage in patients with ischemic stroke and stroke- prone patients ∕ N. Al-Rawi, K. Atiyah ∕∕ Clinical Chemistry and Laboratory Medicine. — 2009. — Vol. 47, No. 12. http√∕dx.doi.org∕10.1515∕cclm.2009.345.
5. Foerch C. Serum glial fibrillary acidic protein as a biomarker for intracerebral haemorrhage in patients with acute stroke ∕ C. Foerch ∕∕ Journal Of Neurology, Neurosurgery & Psychiatry. — 2006. — Vol. 77, No. 2. — P. 181-184. http√∕dx.doi.org∕10.1136∕jnnp.2005.074823.
6. Rosell A. A Matrix Metalloproteinase Protein Array Reveals a Strong Relation Between MMP-9 and MMP-13 With Diffusion-Weighted Image Lesion Increase in Human Stroke ∕ A. Rosell, J. Alvarez-Sabin, J. Arenillas, A. Rovira, P. Delgado, I. Fernandez-Cadenas et al. ∕∕ Stroke. — 2005. — Vol. 36, No. 7. — P. 1415-1420. http√∕dx.doi.org∕10.1161∕01.str. 0000170641.01047.cc
7. Kitagawa K. Relationship between cerebral blood flow and later cognitive decline in hypertensive patients with cerebral small vessel disease ∕ K. Kitagawa, N. Oku, Y. Kimura, Y. Yagita, M. Sakaguchi, J. Hatazawa et al. ∕∕ Hypertension Research. — 2009. — Vol. 32, No. 9. — P. 816-820. http√∕dx.doi.org∕10.1038∕hr.2009.100.
8. Sotgiu S. Inflammatory biomarkers in blood of patients with acute brain ischemia ∕ S. Sotgiu, B. Zanda, B. Marchetti, M. Fois, G. Arru, G. Pes et al. ∕∕ European Journal Of Neurology. — 2006. — Vol. 13, No. 5. — P. 505-513. http√∕dx.doi.org∕10.1111∕j.1468-1331.2006.01280.x
9. Rosell A. Increased Brain Expression of Matrix Metalloproteinase-9 After Ischemic and Hemorrhagic Human Stroke ∕ A. Rosell, A. Ortega-Aznar, J. Alvarez-Sabin, I. Fernandez-Cadenas, M. Ribo, C. Molina et al. ∕∕ Stroke. — 2006. — Vol. 37, No. 6. — P. 1399-1406. http√∕dx.doi.org∕10.1161∕01.str.0000223001.06264.af
10. Alberti K. Metabolic syndrome-a new world-wide definition. A Consensus Statement from the International Diabetes Federation ∕ K. Alberti, P. Zimmet, J. Shaw ∕∕ Diabetic Medicine. — 2006. — Vol. 23, No. 5. — P. 469-480. http7∕dx.doi.org∕10.1111∕ j.1464-5491.2006.01858.x
11. Гусев Е.И. Ишемия головного мозга ∕ Е.И. Гусев, В.И. Скворцова. — М.: Медицина, 2001. — 400 с.
12. Чехонин В.П. Иммунохимический анализ нейроспецифических антигенов / В.П. Чехонин, Т.Б. Дмитриева, Ю.А. Жирков. — М.: Медицина, 2000. — 415 c.
13. Kermer P. Transection of the optic nerve in rats: studying neuronal death and survival in vivo / P. Kermer, N. Kl<>cker. J. Weishaupt, M. Bähr // Brain Research Protocols. — 2001. — Vol. 7, No. 3. — P. 255-260. http://dx.doi.org/10.1016/s1385- 299x(01)00076-9.
14. Li Y. Apoptosis and protein expression after focal cerebral ischemia in rat / Y. Li, M. Chopp, C. Powers, N. Jiang // Brain Research. — 1997. — Vol. 765, No. 2. — P. 301-312. http://dx.doi.org/10.1016/s0006-8993(97)00524-6.
15. Ropele S. The Impact of Sex and Vascular Risk Factors on Brain Tissue Changes with Aging: Magnetization Transfer Imaging Results of the Austrian Stroke Prevention Study / S. Ropele, C. Enzinger, M. Sollinger, C. Langkammer, M. Wallner-Blazek, R. Schmidt, F. Fazekas // American Journal Of Neuroradiology. — 2010. — Vol. 31, No. 7. — P. 1297-1301. http://dx.doi.org/ 10.3174/ajnr.a2042.
16. Bokura H. Metabolic Syndrome Is Associated With Silent Ischemic Brain Lesions / H. Bokura, S. Yamaguchi, K. Iijima, A.Nagai, H. Oguro // Stroke. — 2008. — Vol. 39, No. 5. — P. 1607-1609. http://dx.doi.org/10.1161/strokeaha.107.508630.
17. Самсонова Т.В. Продукция нейропептидов у детей при перинатальных поражениях головного мозга и их отдаленных последствиях / Т.В. Самсонова // Вопросы современной педиатрии. — 2006. — Т. 5. — C. 515.
18. Есенбаева Г.Т. Методика прогнозирования вероятности возникновения инсульта / Г.Т. Есенбаева, С.Б. Жаутикова, Ф.А. Миндубаева, И.А. Кадырова // Журнал неврологии и психиатрии им. С.С. Корсакова. — 2014. — Т. 3. — C. 51-54.